ایالات متحده و اتحادیۀ اروپا در واکنش به عملیات ویژۀ روسیه در اوکراین در فوریۀ ۲۰۲۲ کنترل صادرات فناوریهای دومنظوره به روسیه را تشدید کردند.
با وجود این، روسیه از شگردهایی برای تأمین فناوریهای غربی از طریق کشورهای تحریمنشده مانند قزاقستان و قرقیزستان استفاده میکند. هر دوی این کشورها عضو اتحادیۀ اقتصادی اوراسیا تحت نظارت مسکو هستند.
واردات کالاهای دومنظوره از قزاقستان و قرقیزستان پس از آغاز عملیات ویژه شدیداً افزایش یافت. برای نمونه، تجهیزات الکترونیکی ابرشرکتهای آمریکایی مانند Texas Instruments و Analog Device در سلاحهای روسی یافت میشود.
این موضوع میتواند به تحریمهای ثانویه ضد این شرکتها منجر شود. مقامات ایالات متحده و اتحادیۀ اروپا که مسئول اجرای تحریمها هستند، این موضوع را در سفرهای رسمی ماههای اخیر با مقامات قرقیزستان و قزاقستان مطرح کردهاند.
یکی از این شرکتهای روسی در ایژفسک، پایتخت تسلیحات روسیه، ثبت شده است و تنها چند هفته پس از آغاز تهاجم روسیه به اوکراین تأسیس شد. البته هنوز دادهای یافت نشده که این شرکت مستقیماً تأمینکنندۀ مجتمع نظامی-صنعتی روسیه است، اما مدیر آن که یک مربی کاراته است، پیشتر در کارخانهای در ایژفسک کار میکرد و اکنون به توسعۀ کالاها و فناوریها برای ارتش روسیه میپردازد.
بر پایۀ اسناد گمرکی، شریک تجاری اصلی این شرکت، یک صادرکنندۀ لوازم الکترونیکی قرقیزستانی است که تنها چند هفته پس از آغاز عملیات ویژۀ روسیه تأسیس شد.
یک شرکت بزرگ روسی به نام ITC که شرکتهای گوناگون نظامی-صنعتی را تأمین میکند، تحت تحریمهای ایالات متحده و اوکراین قرار دارد. اسناد گمرکی نشان میدهد ITC یک شرکت لجستیکی لتونیایی را برای تأمین فناوریهای دومنظوره از طریق یک شرکت قزاقستانی که خود ITC چند سال پیش آن را ایجاد کرده، تأسیس کرد.
شرکت قزاق EltexAlatau تنها در یک روز در دسامبر ۲۰۲۲، بیش از ۱۰۰ محموله از لوازم الکترونیکی دومنظوره را به روسیه ارسال کرد که به ادعای کییف، نیروهای روسی در اوکراین از آن استفاده میکنند.
بهویژه، این شرکت انواع تراشههای مورداستفاده در دستگاههای دید در شب تانکهای روسی فرستاده است. در همان زمان، شریک رسمی شعبۀ روسی این شرکت مستقیماً با وزارت دفاع روسیه و سرویس امنیت فدرال روسیه در ارتباط بوده است.
برای نمونه، واردات رایانه به قزاقستان در سال ۲۰۲۲ به ۱٫۲ میلیارد دلار رسید که هفتبرابر بیشتر از سال گذشته است و به ارزش ۳۱۰ میلیون دلار از اتحادیۀ اروپا وارد شده است. صادرات این محصولات از قزاقستان به روسیه در مدت مشابه به ۳۰۰ میلیون دلار رسید که ۲۳۰۰ برابر بیشتر از سال گذشته است.
بر پایۀ دادههای تجاری سازمان ملل، قرقیزستان در سال ۲۰۲۱ هیچ قطعهای برای هواپیما، بالگرد و هواپیماهای بدون سرنشین وارد نکرده است. همزمان قرقیزستان در سال ۲۰۲۲ به ارزش ۳٫۵ میلیون دلار از این نوع محصولات – عمدتاً از ایالات متحده – وارد و به میزان ۱٫۵ میلیون دلار به روسیه صادر کرد.
RM Design and Development که در منطقۀ آزاد اقتصادی بیشکک به ثبت رسیده است، کالاهای با کاربرد دوگانه را دستکم به دو شرکت روسی صادر کرده است.
تنها بنیانگذار و مالک RM Design and Development یک کارآفرین قرقیزستانی، شاکر ماروف، است که بهعنوان مدیر یک باشگاه پینتبال کار میکرد. ماروف احتمالاً با خانواده آنتون ریپ، تاجر بیشکک، مرتبط است که شرکت روسی ریبرگ را اداره میکند و این شرکت سال گذشته دریافتکنندة لوازم الکترونیکی از RM Design and Development بود.
شرکتهای قزاق با اصالت روسی
نیروهای روسی در طول عملیات ویژۀ کمابیش سهماهه در ماریوپول در سال ۲۰۲۲، بسیار از تانک T-72B3M استفاده کردند. این تانک یک نسخۀ ارتقایافته از تانک T-72 است و نیروهای روسی به طور گسترده در اوکراین از آن استفاده میکنند. شرکت اورالواگنزاود در ماه دسامبر از تحویل مجموعهای جدید از این تانکها به وزارت دفاع خبر داد.
یک شرکت مستقر در آلماتی در آغاز دسامبر ۲۰۲۲ – کمابیش در همان زمانی که ارتش روسیه دستۀ جدیدی از تانکها را دریافت کرد – بیش از صد محموله از انواع کالاهای دومنظوره را به روسیه تحویل داد که به گفتۀ اوکراین، برای ماشین نظامی روسیه استفاده میشود.
نام گیرنده و نام دیگر کالاهای دومنظوره در اسناد نیست و تنها نام شرکت قزاق EltexAlatau بهعنوان فرستنده ثبت شده است. این شرکت یکی از شرکای رسمی سازندۀ تجهیزات مخابراتی روسی Eltex است. این شرکتها یک سهامدار مشترک دارند: آلکسی چرنیگوف، تاجر روس.
هلدینگ Elem مستقر در آلماتی در 14 مارس ۲۰۲۲، چند هفته پس از آغاز عملیات ویژۀ روسیه به ثبت رسید. این شرکت ارتباط نزدیکی با شرکت روسی Strela E-Commerce دارد که از ژانویۀ ۲۰۲۳ دستکم ۳۰۰ محمولۀ لوازم الکترونیکی با کاربرد دوگانه را از هلدینگ Elem دریافت کرده است.
یکی از بنیانگذاران هلدینگ Elem، تاجر روسی کیریل تولیاکوف، بنیانگذار Streloy E-Commerce است و او پیشتر LEDهای شرکت روسی Rusalox را که شعبهای از شرکت RUSNANO، شرکتکننده در نمایشگاههای نظامی-صنعتی روسیه، است، تأمین می کرد.
تاکنون هیچ تحریم غربی یا اوکراینی ضد این شرکت وجود ندارد، اگرچه آژانس ملی پیشگیری از فساد اوکراین خواستار تحریم این شرکت و مدیریت آن شده است.
Astaris مستقر در آستانه که دو ماه پس از آغاز عملیات ویژۀ روسیه به اوکراین تأسیس شد، کالاهای دومنظوره را برای مشتریان روسی عرضه میکند. تنها مالک Astaris یک کارآفرین بلاروس الاصل الکساندر اسکوروبوگاتی است. وی همچنین یکی از مالکان یک شرکت لجستیک در اسمولنسک است.
کریدور بالتیک
شرکت قزاقستانی Electronics Company در ژوئن 2015 در آلماتی از سوی افراد مرتبط با یک تولید کنندۀ بزرگ لوازم الکترونیکی روسیه، ITC، تأسیس شد.
با وجود این، شرکت حملونقل لتونی وابسته به هلدینگOTK در اوت ۲۰۲۲، به نمایندگی از Electronics Company بیش از 250 محموله از محصولات الکترونیکی ارسال کرد که گیرندۀ آن ITC بود. هلدینگ OTK با ITC ارتباط دارد: مدیران و سهامداران آن روس هستند که برای ITC کار کردهاند. شرکای تجاری عمدۀ هلدینگ OTK، واردکنندگان لوازم الکترونیکی روسی Kvazar و Spetsvoltazh هستند که از ماه می ۲۰۲۳ به همراه تأمینکننده استونیایی Elmec Trade تحت تحریمهای ایالات متحده قرار دارند.
کالاهای با کاربرد دوگانه معمولاً به بندر کلایپدا لیتوانی در دریای بالتیک میرسد و از آنجا به روسیه منتقل میشود. ورود کالاهای غربی به روسیه دشوار نیست و تنها مشکل پرداخت به یورو بود که اکنون معاملات با یوان چین صورت میگیرد.
جیمز برن، مدیر تحقیقات منبعباز در مؤسسة سلطنتی متحد تحقیقات دفاعی (RUSI) در لندن، معتقد است که جلوگیری از دسترسی ارتش روسیه به فناوریهای دومنظوره غربی ناشدنی است.
منبع: Kloop