ترکیه و سوریه پس از قطع 11 ساله روابط که پس از بهار عربی رخ داده بود بار دیگر در سطحی بالا روابط و دیدارهای خود را از سرگرفتهاند. در ماه نوامبر 2023 خلوصی آکار، وزیر وقت دفاع ترکیه و هاکان فیدان، رئیس وقت سازمان امنیت ملی این کشور برای شرکت در دیدار چهارجانبه وزرای دفاع و امنیت کشورهای ترکیه، روسیه، سوریه و ایران راهی مسکو شدند. پیش از آن نیز در دسامبر 2022 برای نخستین بار رؤسای سازمانهای امنیتی ترکیه، ایران و روسیه با رئیس استخبارات سوریه دیدار و مذاکره داشتند. در هر دو دیدار مسائل منطقهای و روابط کشورهای موجود مورد بحث و گفتگو قرار گرفت. رسانههای خبری رسمی ترکیه از جمله شبکه «تی آر تی خبر» و نیز «خبرگزاری آناتولی» در آن دوره تلاش کردند همچنان از تیترها، ادبیات و ساختار خبری منفی در قبال سوریه استفاده کنند.
شبکه «تی آر تی خبر» در تیتر خود «تاریخ نشست مشترک ترکیه، روسیه، رژیم اسد و ایران معلوم شد» از عبارت «دولت سوریه» استفاده نکرد. در این خبر افراد حاضر در جلسه به این شرح مورد اشاره قرار گرفته بود: «در این جلسه به نمایندگی از روسیه نماینده ویژه پوتین در امور خاورمیانه و آفریقا، میخائل بوگدانوف، به نمایندگی از ایران مشاور وزیر خارجه علی اصغر حاجی و به نمایندگی از رژیم اسد، معاون وزیر خارجه ایمن سوسان حضور خواهند داشت.»
خبر منتشر شده در خبرگزاری آناتولی نیز از تفصیل بیشتری برخوردار بود. در حالی که در متن خبر از تعبیر «رژیم اسد» استفاده شده بود در پایان متن این خبر از اجازه برای رد شدن از مرز برای کمکرسانی به افراد حاضر در مناطق زلزلهزده سخن میرفت. همچنین در این خبر تاکید شده بود که «ترکیه از ابتدا همواره تمامیت ارضی سوریه را تایید کرده و در هر پلتفرمی در همه سطوح سیاسی که شامل اسناد آستانه نیز میشود این نظر خود را به شکلی آشکار مورد اشاره قرار داده است.» در متن خبر تاکید شده بود که «تمام طرفهای حاضر برای دستیابی هر چه سریعتر به راهحلهای سیاسی تمام اقدامات لازم را انجام خواهند داد. از این رو حضور ترکیه در دور این میز باید به عنوان یک فرصت به درستی تلقی گردد.»
در حالی که از سال 2011 به این سو در شبکههای خبری و منابع رسانهای نزدیک به دولت از تعبیر «رژیم اسد» استفاده میشد این تعبیر اکنون باز برای نخستین بار از سوی رسانههای نزدیک به دولت نادیده گرفته شده و تعبیر «دولت دمشق» به عنوان تعبیر جایگزین آن مورد استفاده قرار گرفت. در همین فضای خبری سایت «حریت» که متعلق به گروه رسانهای دمیراورن به عنوان بزرگترین مجموعه رسانهای کشور بوده و نزدیک به دولت شناخته میشود در رابطه با این جلسه از تیتر «نشست چهارجانبه در 15 مارس… آیا اسد در مسکو دور میز حاضر خواهد شد؟» استفاده کرد. در لید خبر نیز از کلمات آنکارا و دمشق [به عنوان دولتهای قانونی] یاد شده بود. در این خبر به این مساله که «وزرای خارجه ترکیه، روسیه، سوریه و ایران در 15 و 16 مارس در مسکو دیدار خواهند کرد» اشاره شده بود. استفاده از این ادبیات خبری را میتوان یک نماد آشکار از تغییر ماموریت رسانهها برای مهیاسازی فضا در راستای رفع اختلافات و مشکلات موجود میان ترکیه و سوریه فهم کرد.
روزنامه حریت، متعلق به گروه رسانهای دمیراورن نیز در همین راستا از تعبیر «دولت دمشق» استفاده کرد. اما خبرگزاری متعلق به این گروه به هنگام مخابره خبر نشست چهارجانبه در مسکو بر استفاده از تعبیر «رژیم اسد» تاکید کرد. این خبرگزاری خبر مورد نظر خود را به این ترتیب منتشر کرد: «نشست مشترک وزرای خارجه ترکیه، روسیه، رژیم اسد و ایران در موضوع سوریه در تاریخ 15 و 16 ارس در مسکو برگزار خواهد شد.»
به هنگام مقایسه ادبیات خبری مورد استفاده در دو رسانه مختلف متعلق به یک گروه رسانهای که بزرگترین مجموعه رسانهای ترکیه نیز به شمار میرود میتوان متوجه این حقیقت شد که این گروه رسانهای همچنان دست به عصا حرکت میکند و راهبرد احتیاط را در پیش گرفته است.
در این میان سایتهای مخالف دولت نیز قابل توجهند. به عنوان مثال سایت خبری «اورنسل» در خبر خود در رابطه با این رویداد از تیتر طولانی زیر استفاده کرده است: «دیدار میان هیئتهای ترکیه، روسیه، سوریه و ایران در 15-16 مارس در مسکو انجام خواهد شد» این سایت در اصل خبر خود را از خبرگزاری آناطولی وام گرفته است اما در نقل خبر تعبیر «رژیم اسد» را تغییر داده است.
سایت خبری «آکیت» که سایتی نزدیک به حزب حاکم است نیز این رویداد را به این صورت منتشر کرد: «مذاکرات در سطح معاونان وزاری خارجه ترکیه، روسیه، سوریه و ایران با موضوع عادیسازی روابط آنکارا و دمشق در 15 و 16 مارس برگزار خواهد شد.» نکته قابل توجه در نوع ادبیات مورد استفاده این سایت این است که «آکیت» تا پیش از این همواره از تعبیر «رژیم اسد» استفاده کرده و از جمله ارگانهای خبری بود که تندترین خبرها و تحلیلها را در رابطه با بشار اسد منتشر میکرد. اما در متن خبری مورد بحث نشانهای از تندیهای سابق نبوده و سایت با ادبیات خبری خود به نوعی در حال اعلام حمایت از فرآیند راهحلیابی برای روابط دو طرف است.
روزنامه «ملی گازته» که ارگان مطبوعاتی حزب سعادت است نیز برای این رویداد از تیتر «مرحله برادرم اسد در حال بارگزاری است…» استفاده کرد و در متن خبر نوشت: «فرآیند عادیسازی در حال پیشروی است. نشست مشترک معاونان وزارت خارجه ترکیه، روسیه، سوریه و ایران با موضوع سوریه در مسکو اجلاس خواهند داشت.» روزنامه «ملی گازته» که ادبیاتی منتقد دولت ترکیه دارد، با تیتر خود به تعبیرهای مکرر «برادرم بشار اسد» اردوغان که در دوره پیش از بهار عربی استفاده میکرد کنایه زده و در متن خبر نیز بر صحت و درستی سیاست حزب سعادت در دوره پس از بهار عربی که مخالفت با سیاست دولت ترکیه در سوریه بود تاکید میکند.
تاثیر دیپلماسی بر رسانه
در روزهای پایانی سال 2022 مساله از سرگیری روابط ترکیه و سوریه به صورت جدی تبدیل به موضوع روز شده و انتظار میرفت که این روابط در سال 2023 نیز فرآیند مثبتی را طی کند. کابینه جدید اردوغان نیز که نشاندهنده اولویتدهی او به مساله سیاست خارجی در دولت جدید است، این مساله را پررنگتر کرد. تحلیلگران معتقدند که اساسا یکی از اصلیترین علل روی کار آمدن هاکان فیدان با سابقه ریاست در سازمان امنیت ملی ترکیه به عنوان وزیر خارجه تلاش اردوغان برای حل سریعتر مساله سوریه است. چرا که فیدان حتی در بدترین دوره روابط دمشق و آنکارا با رئیس سازمان امنیت سوریه، علی مملوک دیدار کرده و همواره زمینه دیپلماسی پشت پرده را به عنوان یک راهکار جدی مورد توجه قرار داده است. با نظر به همین مساله و نیز تجربه میدانی فیدان بسیاری معتقدند که او نقشی سازنده در احیا روابط دو کشور ایفا خواهد کرد. این دور جدید در روابط دو طرف در صورتی که منجر به دیدار روسای جمهوری ترکیه و سوریه شود به عنوان یک موفقیت قلمداد خواهد شد.
در ادامه تحولات دیپلماتیک بین طرفین نمایندگان ترکیه، روسیه و ایران که به عنوان کشورهای ضامن در قالب پلتفرم آستانه با هم دیدار میکردند در 20 و 21 برای بیستمین بار گرد هم آمدند. این نشست نیز به طرز قابل توجهی محل توجه و تاکید رسانههای خبری ترکیه قرار گرفت. شبکه تی آر تی خبر با استفاده از تیتر «بیستمین نشست آستانه با موضوع سوریه آغاز شد» در متن خبر به ارائه جزئیاتی در این رابطه پرداخت. این شبکه خبری پس از مدتهای مدید بار دیگر شروع به استفاده از تعبیر «دولت دمشق» کرده در متن خود نوشت: از سوی دولت دمشق معاون وزیر خارجه، ایمن سوسان و از سوی جریان مخالفان احمد طعمه در نشست آستانه حضور پیدا کردهاند.» خبرگزاری آناتولی نیز با همین تعبیرات خبر این نشست را منتشر کرد. به این ترتیب عملا رسانههای دولتی تعبیر «دولت دمشق» را جایگزین تعبیر «رژیم اسد» کردند. این تغییر ادبیات رسانههای دولتی ترکیه را باید به عنوان گامی از نقشه راه طراحی شده برای نرم کردن فضا با سوریه قلمداد کرد.
سایت روزنامه حریت نیز خبر بیستمین نشست آستانه را با تیتر «معاونین وزرای خارجه ترکیه، روسیه، ایران و سوریه در قزاقستان تشکیل جلسه دادند» منتشر و نماینده سوری حاضر در جلسه را با تعبیر «ایمن سوسان معاون وزیر خارجه از سوریه» معرفی کرد.
دکتر باریش آدیبللی، استاد دانشگاه دوملوپینار ترکیه در مصاحبه با الاستقلال به تشریح جایگاه رسانههای خبری در سیاست خارجی ترکیه پرداخت. آدیبللی با بیان این که «رسانههای وابسته به دولتی چارهای جز توجه به سیاستهای کلان دولت و پیگیری این سیاستها ندارند» ادامه داد: «در همه جای دنیا این یک حقیقت است که رسانههای دولتی حق انتقاد و یا سخن گفتن از نادرسی سیاتهای آن دولت و یا حتی تشریح بیش از حد آنها ندارند. از این رو است که با پیگیری ادبیات خبر رسانههای وابسته به دولت ترکیه در مساله سوریه میتوان متوجه تغییر سیاستهای دولت در این مساله شد.»
آدیبللی با اشاره به سه اصل اساسی قدرت، منافع و رقابت در شکلگیری یک دیپلماسی دولتی ادامه داد: «رسانههای تابع سیاست خارجی نیز چارهای جز تبعیت از سیاست برآمده از این سه اصل اساسی ندارند و دولتها همواره با استفاده از این رسانهها در صدد تغییر افکار عمومی جامعه به نفع سیاست مختار خود هستند. این وضعیتی مختص به ترکیه نیست و در همه جای جهان دولتها با استفاده از رسانههای دولتی زمینهسازی دور جدید روابط و سیاستهای خود را انجام میدهند. از این رو تغییر ادبیات رسانههایی از این دست محل توجه است.»
نویسنده: محمود مصلحان
منبع: الاستقلال