بین 29 جولای تا 2 آگوست، انفجارها و شلیک راکتها و گلوله، سکوت اردوگاه عینالحلوه لبنان را شکستند. این درگیریها منجر به کشته شدن حداقل 12 نفر، زخمی شدن دهها تن و آواره شدن 2 هزار نفر شد. این اردوگاه که نزدیک به 50 هزار پناهجوی فلسطینی را در خود جای داده است، اکنون تحت آتش بس شکنندهای قرار دارد.
بنا بر گزارشها، این درگیریها با تلاش ناموفق برای ترور محمود خلیل، شبه نظامی اسلامگرا، ملقب به ابو قتاده آغاز شد که منجر به کشته شدن یکی از همدستان وی، توسط «یک فرد مسلح {که ادعا میشود} وابسته به فتح به نام محمد زبیدات است»، شد.
به دنبال این ترور ناموفق، شبه نظامیان اسلامگرا در یک کمین، ابواحمد الارموشی، یک مقام امنیتی فلسطینی مرتبط با فتح را به همراه سه همدستش کشتند. به دنبال کشته شدن این افراد، درگیری تمام عیاری در سراسر اردوگاه آغاز شد.
با اینکه آتش بس اولیه در 2 آگوست برقرار شد. اما درگیریها بعد از ظهر همان شب از سر گرفته شد و یک روز بعد آتشبس، هرچند بصورت شکننده، مجددا برقرار شد.
بسیاری از شخصیتهای سیاسی از جمله نجیب میقاتی، نخست وزیر موقت لبنان، محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین و رهبر حزب فتح، حزب الله لبنان، ایران و جنبش حماس، خواستار برقراری آرامش در اردوگاه شدند. در همین حال کمیتههای نمایندگی جناحهای سیاسی برای اجرای آتش بس میانجیگری کردند.
برای درک مشارکت گسترده بازیگران داخلی و خارجی در مدیریت درگیریهای عینالحلوه و دلایل خشونت، ضروری است که بدانیم اردوگاه عینالحلوه چیست و چرا اهمیت دارد.
عینالحلوه واقع در نزدیکی صیدا، شهری ساحلی در 44 کیلومتری جنوب بیروت، بزرگترین اردوگاه در میان 12 اردوگاه آوارگان فلسطینی در لبنان است. این اردوگاه بوسیله دیوارهایی با ورودیهای محافظت شده و ایستهای بازرسی تحت نظارت ارتش لبنان، محصور شده است.
معاهده 1969 قاهره، ارتش لبنان را از ورود به اردوگاه منع میکند، مادهای که علیرغم لغو آن توسط لبنان در سال 1987 همچنان از نظر فنی معتبر است.
در حالی که این اردوگاه تحت حاکمیت لبنان است، حکومت و مدیریت عملی آن در اختیار فلسطینیان میباشد. این بدان معناست که امنیت و اداره داخل اردوگاه تحت صلاحیت کمیتههای مردمی و جناحهای فلسطینی است. این اردوگاه به عنوان مرکز بسیاری از گروههای مسلح رقیب عمل میکند.
اردوگاههای آوارگان فلسطینی در لبنان سابقه طولانی از درگیری دارند. یکی از مرگبارترین درگیریها در اردوگاه نهرالبارد در نزدیکی طرابلس در سال 2007 رخ داد، جایی که گروههای اسلامگرا با نیروهای مسلح لبنان درگیر شدند. در طی این درگیری خشونت به سایر مناطق کشور (لبنان) گسترش یافت و منجر به کشته شدن بیش از 200 نفر و تخریب اردوگاه نهرالبارد شد.
عینالحلوه نیز در سالهای اخیر صحنه درگیریهای جناحی بوده است، مشابه خشونتهای هفته گذشته.
ارلینگ لورنتزن سوگ، مدرس ارشد مطالعات خاورمیانه و نویسنده کتاب «جنبش ملی فلسطین در لبنان: تاریخ سیاسی اردوگاه عینالحلوه، در مصاحبهای گفت: بر خلاف سوریه و اردن، سازمان آزادی فلسطین (ساف) نفوذ سیاسی و نظامی قابل توجهی در لبنان به دست آورد، اگرچه پس از حمله اسرائیل و اشغال لبنان در سال 1982 این سازمان از این کشور اخراج شد.»
وی اضافه کرد: «در دهه 1980، ساف تلاش کرد تا سازمان خود را در اردوگاههای پناهندگان لبنان بازسازی کند. اما در سال 1993، ساف تمرکز خود را از تامین بودجه اردوگاهها به ساختن تشکیلات خودگردان فلسطین در نوار غزه و کرانه باختری تغییر داد.»
«لبنان در آن زمان به دلیل کنترل سوریه بر این کشور گرفتار شده در جنگ داخلی، فاقد صلاحیت خلع سلاح اردوگاهها بود. علاوه بر این، حزبالله به طور کلی علیه قطعنامه 1559 شورای امنیت سازمان ملل متحد که خواستار خلع سلاح همه شبه نظامیان لبنانی و غیر لبنانی است، عمل کرد. با گذشت زمان و برقراری ثبات نسبی در لبنان برخی از تسلیحات سنگین جمعآوری شدند، اما فلسطینیهای پناهنده سلاحهای سبکتر را حفظ کردند.»
در حالی که حزب فتح، جناح سیاسی اصلی ساف، به طور سنتی بر اردوگاههای فلسطینی در لبنان نفوذ دارد، رهبری آن در سالهای اخیر با چالشهایی روبرو بوده است. در این زمینه، حفظ کنترل عینالحلوه برای تأیید مجدد رهبری آنها حیاتی است.
عماد سلامی، دانشیار امور سیاسی خاورمیانه در دانشگاه آمریکایی لبنان گفت که اردوگاه عینالحلوه یک اهمیت استراتژیک نیز دارد. به گفته این محقق «کنترل اردوگاه باعث نفوذ بر صیدا، دسترسی به بیروت از طریق جاده ساحلی و نزدیکی به مرزهای اسرائیل میشود. اهمیت استراتژیک این اردوگاه، قدرت سنیها را در آن منطقه گسترش میدهد. علاوه بر این، تسلط بر این اردوگاه منجر به گسترش قدرت به دیگر اردوگاههای کوچکتر میشود.
در حالی که جزئیات درگیریهای مرگبار اخیر در اردوگاه هنوز به طور کامل مشخص نیست، یکی از دلایل اصلی این درگیری تنش مداوم بین فتح و گروههای مسلح اسلامگرا است که بر سر کسب رهبری و نفوذ در داخل اردوگاه با یکدیگر در رقابت هستند.
عینالحلوه شامل گروههای زیادی است که هر کدام برای تسلط بر اردوگاه میجنگند. این گروهها شامل؛ «اصبت النور، انصارالله، جند الشام، جهاد اسلامی و غیره هستند.»
صهیب جوهری، روزنامه نگار و محقق سیاسی گفت که گروههای مرتبط با ساف به طور سنتی این اردوگاه را به دلیل اهمیت آن، به عنوان پایگاه فلسطینیها و یک مسیر استراتژیک برای مقاومت مسلحانه، کنترل میکنند. با این حال، گروههای اسلامی سلفی در طول دهه 1980 در این اردوگاه ظهور کردند و رواج یافتند.
به گفته این روزنامه نگار «در درگیری اخیر، از یک طرف عناصر فتح و از طرف دیگر گروهی بودند که خود را «جوانان مسلمان» مینامیدند و متشکل از گروههای جند الشام، اصبت الانصار و انصارالله بودند.»
ارلینگ لورنتزن سوگ نیز در همین راستا بر حضور گروههای مسلح متعدد در اردوگاه تاکید کرد و گفت: هر کدام از این گروهها خود را صدای انحصاری فلسطینیان میدانند.
وی به طور خاص، دو دسته از جناحها را متمایز کرد. یکی شامل نیروهای اسلامگرا مانند حماس و گروههای محلی مرتبط با نهادهای لبنانی است که کمتر وارد درگیری میشوند. دسته دیگر شامل بازیگرانی است که زمانی به این گروهها تعلق داشتند اما به دلیل عملگرایی بیش از حد، روابط خود را قطع کردند و مستقل از آنها به فعالیت خود ادامه دادند.
سوگ افزود: «این گروهها تا حدودی روابط خصمانهای با دیگر جناحهای اسلامی در اردوگاه دارند. آنها تعداد قابل توجهی از افراد بی بضاعت را به همراه افراد مسلح اجیر شده و ستیزه جویان محلی در بر میگیرند. درگیریهای آنها حول به چالش کشیدن رهبری و تسلط فتح {بر اردوگاه} است.»
با این حال، سوگ تأکید میکند که این گروهها اغلب بر اساس احساسات محلی، با هدف اعمال کنترل در محلههای اردوگاه بر علیه فتح، رقیب اصلی خود، فعالیت میکنند. به گفته وی در حالی که برخی رسانهها آنها را به القاعده یا داعش مرتبط میکنند، بسیاری از این جنبشها عمدتاً از نگرانیهای محلی، درگیرشدن در مبارزات مربوط به اقتصاد محلی، پویایی قدرت و منابع ناشی از آن تغذیه میشوند.
در یک زمینه سیاسی گستردهتر، برخی کارشناسان سفر اخیر ماجد فرج، رئیس سرویس اطلاعات عمومی تشکیلات خودگردان فلسطین، به بیروت را با درگیریهای اخیر در اردوگاه عینالحلوه مرتبط میدانند.
جوهری در این زمینه خاطرنشان کرد که فرج از مقامات سیاسی خواسته است تا حماس را مهار کنند، نفوذ اسلامگرایان را تضعیف کنند و حزب الله را تحت فشار قرار دهند تا حمایت از گروههای مقاومت کرانه باختری را متوقف کند.
وی اضافه کرد: «فرج همچنین تلاش کرد تا مفهوم خلع سلاح گروههای غیر فتح در اردوگاهها را ترویج کند، اما این موضوع برای طرفهای لبنانی و منطقهای مطرح نبود.»
به گفته سلامی، گفتوگوهای حماس با نهادهای لبنانی از طریق حزبالله؛ پایان دادن به خصومتها، با هدف تضمین نقش امنیتی و سیاسی قویتر در جوامع فلسطینی را هدف قرار داده بود. در حالی که حماس مستقیماً در درگیریها دخالت ندارد، به طور استراتژیک از جنگ قدرت استفاده میکند تا خود را به عنوان یک میانجی یا تأثیرگذار در آتش بس و ترتیبات امنیتی معرفی کند.
جوهری نیز گفت: «به این ترتیب، حماس ممکن است از این مبارزه منتفع شود در حالی که سایر طرفهای دیگر ضرر ببینند.» از زمان تمدید روابط با سوریه در سال 2022، حماس حضور خود را در لبنان گسترش داده و از حمایت سیاسی و امنیتی حزب الله برخوردار شده است.
به گفته وی «رهبری حماس اکنون تحت حمایت مؤثر حزبالله زندگی میکند» و گفتگوهای در لبنان در مورد توسعه ظرفیت نظامی جنبش در داخل و خارج از اردوگاههای فلسطینی در حال ظهور است.
اما برای سلامی، حمایت حزب الله و ایران از حماس محتاطانه است. وی گفت: «ائتلاف آنها با حماس وسیلهای برای تضعیف فتح و جلوگیری از مذاکرات آن با اسرائیل است. حزب الله قصد دارد تنها قدرت «مذاکرهکننده» با اسرائیل باشد.»
با توجه به وضعیت نامطمئن و منافعی که فراتر از اردوگاه عینالحلوه است، لبنان فضای کمی برای مانور جهت یافتن راه حلی برای مدیریت تنشهای جاری در اردوگاه عینالحلوه دارد. از زمان تصرف اردوگاه نهرالبارد توسط ارتش لبنان در سال 2007، لبنان نسبت به تکرار مجدد چنین اقدامی محتاط بوده است.
برای سوگ، اراده سیاسی محدودی برای تعامل با این موضوع وجود دارد، در حالی که بحث خلع سلاح همچنان پیچیده است. جناحهای اصلی فلسطینی، مانند ساف و حماس، در ظاهر اجازه خلع سلاح را میدهند، اما حضور گروههای مسلح مختلف که برخی از آنها توسط بازیگران لبنانی حمایت میشوند، کار را پیچیده میکند.
وی گفت: «خلع سلاح اردوگاهها چالشهایی از جمله برعهده گرفتن مسئولیت بالقوه 200 هزار پناهنده فلسطینی در کشور را به همراه دارد. آژانسهای امنیتی لبنان، از جمله ارتش، {از ایجاد چنین} تغییر اجتناب میکنند.»
عماد سلامی در پایان استدلال کرد که هم فلسطینیها و هم حزب الله با دخالت ارتش لبنان در اردوگاهها یا خلع سلاح مخالفند. بی میلی حزب الله ناشی از نگرانیهای خود برای خلع سلاح است و نگران است که این اقدام ممکن است به اقدامات مشابه علیه خود منجر شود.
وی افزود: «موسسات دولتی متزلزل لبنان به ترس از نیروهای امنیتی ضعیف دامن میزنند و به نفع گروههایی مانند اسلامگرایان مستقر در اردوگاه عمل میکنند. جامعه مسیحی نگران است. حضور فلسطینیان مسلح یادآور وضعیت سال 1975 است.» علاوه بر این، «مهاجرت رهبران اسلامگرا، بهویژه جناحهای مسلح، از مکانهایی مانند اردن و سوریه به لبنان، نگرانیها را عمیقتر کرده است که بازتاب ورود گروههای مسلح فلسطینی پس از حوادثی مانند سپتامبر سیاه اردن در سال 1970 است.»
منبع: عرب الجدید