در حالی که رقابت تکنولوژیکی آمریکا و چین، به ویژه در صنعت نیمه هادیها ادامه میدهند، کشورهای خاورمیانه خود را گرفتار آتش متقابل این دو قدرت جهانی میبینند. به نظر میرسد جنگ تجاری فعلی، که تا به حال تأثیر غیرمستقیم بر خاورمیانه داشته است، در آینده تأثیرات مستقیمی بر چشم انداز فناوری و همسوییهای ژئوپلیتیکی منطقه خواهد داشت.
کشورهای عرب خلیج فارس مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی مشتاق به پیاده سازی فناوریهای پیشرفته هوش مصنوعی در بخشهای مختلف هستند و در همین راستا صنعت نیمه هادیها به بخشیجدایی ناپذیر از استراتژیهای تحول دیجیتال این کشورها تبدیل شده است.
در عین حال، نزدیکی فزاینده آنها به چین باعث ایجاد نگرانی گستردهای در واشنگتن شده است. ایالات متحده آمریکا به طور فزایندهای نگران است که رقابت تجاری گسترده خود با چین به دلیل جاهطلبیهای فناوری و تکنولوژیکی کشورهای خاورمیانه تضعیف شود.
در اواخر ماه آگوست، گزارشهایی منتشر شد مبنی بر اینکه آمریکا فروش تراشههای هوش مصنوعی را به خاورمیانه محدود کرده است. این محدودیت به ویژه شرکتهای فناوری Nvidia وAMD (Advanced Micro Devices, Inc) را هدف قرار داده است. در حالی که وزارت بازرگانی ایالات متحده آمریکا این ادعاها را رد کرده است، Nvidia، شرکت پیشرو در تولید نیمه هادی، در طی گزارشی فاش کرد که از سه ماهه دوم سال 2024، آنها برای فروش تراشههای A100 و H100 در برخی از کشورهای خاورمیانه به مجوز خاصی نیاز دارند.
گزارش شده است که شرکت AMD نیز نامهای از وزارت بازرگانی آمریکا در رابطه با محدودیتهای مشابه دریافت کرده است که نشان میدهد واشنگتن واقعاً به دنبال محدود کردن فعالیت این غولهای فناوری در خاورمیانه است.
به طور گستردهتر، این بخشی از یک بازی استراتژیک واشنگتن برای تضمین برتری فنی و اقتصادی خود نسبت به پکن است. کتاب کریس میلر، مورخ اقتصادی با عنوان «جنگ تراشهها: مبارزه برای حیاتیترین فناوری جهان» نشان میدهد که چنین اقداماتی حوادث مجزا نیستند، بلکه بخشی از یک استراتژی گستردهتر ایالات متحده آمریکا هستند. این استراتژی از فناوری به عنوان اهرمی برای محافظت از منافع آمریکا و کند کردن پیشرفت فناوری پکن استفاده میکند.»
با این حال، جنگ تراشهها فقط یک امر یک طرفه نیست. در ماه آگوست، چین پیشنهاد 5.4 میلیارد دلاری اینتل برای خرید تراشه ساز اسرائیلی «Tower Semiconductor» را خنثی کرد. چین همچنین فعالانه درگیر اقدامات متقابل برای کمکردن برتری آمریکا در حوضه فناوریهای پیشرفته است.
آرزوهای فنی کشورهای خلیج فارس
برای کشورهای حاشیه خلیج فارس که مشتاق دگرگونی دیجیتال هستند، جنگ تجاری در صنعت نیمه هادیها چالشهای زیادی را به همراه دارد. همانطور که رفته رفته فناوری به بخش جدایی ناپذیر ژئوپلیتیک تبدیل میشود، توانایی کشورهای خلیج فارس برای حرکت در این چشم انداز جدید برای تعیین نقش آنها در نظم جهانی آینده بسیار مهم خواهد بود.
عربستان سعودی و امارات به عنوان بازیگران مهم منطقه در بخش فناوری ظهور کردهاند. عربستان سعودی قبلاً حداقل 3 هزار تراشه H100 Nvidia را از طریق دانشگاه علم و فناوری ملک عبدالله خریداری کرده است.
عبدالله بن عامر السواحه، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات سعودی، سال گذشته اعلام کرد که «عربستان سعودی به رهبری محمد بن سلمان، مرکز داده و مرکز هوش مصنوعی {منطقه} است»، هدف ریاض تبدیل شدن به یک رهبر در هوش مصنوعی است.
امارات نیز سرمایه گذاری قابل توجهی بر روی تراشههای Nvidia کرده است و Falcon که یک مدل منبع باز هوش مصنوعی که تحت هدایت دولت توسعه یافته است، را در اوایل امسال راهاندازی کرد. هر دو کشور قصد دارند با جذب استعدادهای برتر در هوش مصنوعی و سایر بخشهای پیشرفته، کمتر به فناوری خارجی وابسته باشند.
با نزدیکتر شدن آمریکا و چین به جدایی فناوری، کشورهایی مانند عربستان سعودی و امارات در موقعیتی نامطمئن قرار میگیرند و روابط خود را با هر دو قدرت جهانی متعادل میکنند. دسترسی محدود به تراشههای پیشرفته میتواند استراتژیهای دیجیتالی کلان این دو کشور را مختل کند.
این امر به ویژه برای امارات متحده عربی نگران کننده است. زیرا اولین کشوری بود که وزارت هوش مصنوعی را در سال 2017 تأسیس کرد و چندین ابتکار مانند «راهنمای هوش مصنوعی مولد» را برای تقویت موقعیت جهانی خود در فناوری راهاندازی کرده است.
در 30 آگوست، یک شرکت هوش مصنوعی مرتبط با خانواده حاکم ابوظبی، از جمله مشاور امنیت ملی امارات، نرمافزار «Jais» را راهاندازی کرد که بهعنوان پیشرفتهترین نرمافزار هوش مصنوعی عربی شناخته میشود، که برای تقویت برنامههای هوش مصنوعی مولد طراحی شده است. ابوظبی به طور خاص همچنین سعی کرده است خود را به عنوان یک رهبر منطقهای در زمینه هوش مصنوعی بر اساس استراتژی ملی خود برای هوش مصنوعی 2031 معرفی کند.
سلطان الجابر، وزیر صنعت و فناوری پیشرفته امارات در آوریل گفت: «هوش مصنوعی تا سال 2050 به ابتکار استراتژیک صفر خالص امارات کمک خواهد کرد.»
نظارت آمریکا و نفوذ چین
در ماه سپتامبر، گزارشهایی منتشر شد مبنی بر اینکه مقامات ایالات متحده آمریکا و همچنین انگلیس و اتحادیه اروپا به طور فعالانهای تلاش داشتهاند تا امارات سطح روابط خود را با مسکو کاهش دهد. محدودیتها بر روی تراشهها به وضوح در شرایطی اعمال میشوند که دولت بایدن فشارهای نظارتی بر شرکای خاورمیانهای را بر سر روابط با رقبای واشنگتن تشدید کرده است.
همانطور که واشنگتن فشارهای نظارتی را افزایش میدهد، چین ممکن است امیدوار باشد که از این محدودیتها استفاده کند. تصمیم شرکت هواوی در 4 سپتامبر برای افتتاح یک مرکز داده ابری در ریاض به دنبال محدودیتهای صادراتی ایالات متحده آمریکا بر روی تراشههای هوش مصنوعی به خاورمیانه صورت است. این مرکز از خدمات دولتی پادشاهی سعودی پشتیبانی میکند و امکان استفاده از برنامههای کاربردی هوش مصنوعی و مدلهای زبانی {برنامهنویسی} به زبان عربی را فراهم میکند.
استیون یی، رئیس منطقهای این شرکت گفت: «پیادهسازی ابر هواوی فقط مربوط به ما نیست، بلکه پُلی است که سایر شرکتهای چینی را به عربستان سعودی خواهد آورد.»
این اقدام پیامد ناخواسته احتمالی سیاست ایالات متحده آمریکا را برجسته میکند: «هُل دادن شرکای خاورمیانه به سمت اکوسیستم فناوری پکن»
در ماه ژوئن، شهر علم و فناوری ملک عبدالعزیز عربستان سعودی قراردادی با دو شرکت چینی برای ایجاد یک مرکز طراحی و ساخت ریزتراشه با هدف توسعه شبکههای هوشمند امضا کرد. از آنجایی که هواوی قصد دارد 400 میلیون دلار سرمایهگذاری بیشتر در عربستان سعودی با هدف پیشرفت در فناوری تراشهها انجام دهد، چین میتواند به دنبال پر کردن خلاء موانع تجاری ایالات متحده آمریکا در آن کشور باشد.
در نهایت، کشورهای حاشیه خلیج فارس در حال انجام اقدامات پیشگیرانه برای تنوع بخشیدن به مشارکتهای تکنولوژیکی خود و کاهش وابستگی به ابرقدرتهای سنتی هستند. این کشورها برای محافظت در برابر عدم قطعیتهای ژئوپلیتیکی، «اتحادهای نیمه هادی» خود را گسترش میدهند. به عنوان مثال، هم قطر و هم امارات به تازگی وارد مذاکره با ژاپن شدهاند تا سرمایه گذاری قابل توجهی در صنعت نیمه هادی خود انجام دهند.
حرکت در رقابت پیچیده فنی بین ایالات متحده آمریکا و چین چالشهای منحصر به فردی را برای کشورهای منطقه ایجاد میکند. از آنجایی که این کشورها برای تنوع بخشیدن به مشارکتهای نیمه هادی خود تلاش میکنند، همچنان درگیر تسلط غالب آمریکا و چین در بخش هوش مصنوعی هستند.
منبع: عربی الجدید