هند با میزبانی از هجدهمین اجلاس سران G20 در اوایل ماه جاری، از فرصت استفاده کرد تا شکل خاصی از چندجانبه گرایی فراگیر را مطرح کند. این گردهمایی G20 نشان دهنده ظهور هند به عنوان یک بازیگر اصلی دیپلماتیک در سطح بینالمللی بود.
در بحبوحه تشدید رقابت قدرتهای بزرگ و تعمیق شکافهای شرق و غرب و همینطور در میانهی پیامدهای تهاجم روسیه به اوکراین در فوریه 2022، دولت نارندرا مودی، نخست وزیر هند به طور موثری از موقعیت جهانی دهلی نو برای نشان دادن نفوذ فزاینده هند در امور جهانی استفاده کرده است.
شاید مهمترین پیشرفت در اجلاس سران G20 در این ماه زمانی رخ داد که جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا و دیگر رهبران این بلوک قدرتمند اقتصادی از کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC) با امضای یادداشت تفاهم میان اتحادیه اروپا، فرانسه، آلمان، هند، ایتالیا، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و آمریکا، رونمایی کردند.
کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC) یک پروژه زیرساختی عظیم است که قرار است هند را مستقیماً با خاورمیانه (امارات عربی متحده عربی، عربستان سعودی، اردن و اسرائیل) و ده کشور در اروپا (قبرس، یونان، آلبانی، مونته نگرو، بوسنی و هرزگوین، کرواسی، مجارستان، اتریش، جمهوری چک و آلمان) از طریق کابلهای داده پرسرعت زیر دریا، راه آهن، زیرساخت انرژی و خطوط کشتیرانی مرتبط کند.
بایدن از این ابتکار به عنوان یک «معامله واقعا بزرگ» یاد کرد که «به تبدیل خاورمیانه به منطقهای مرفهتر، باثباتتر و یکپارچهتر کمک خواهد کرد.» بر اساس این تفاهم نامه، «انتظار میرود ابتکار IMEC توسعه اقتصادی را از طریق افزایش اتصال و یکپارچگی اقتصادی بین آسیا، خلیج فارس و اروپا تحریک کند.»
رئیس جمهور آمریکا به طور علنی از همتای اماراتی خود، محمد بن زاید تشکر کرد و گفت که بدون تلاشهای او، ابتکار IMEC امکان پذیر نبود. محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی و نخست وزیر عربستان نیز، که بایدن در گردهمایی G20 با وی دست داد، از سرمایه گذاری 20 میلیارد دلاری کشورش در این ابتکار خبر داد.
ایجاد جایگزینی برای ابتکار کمربند و جاده (BRI) پکن
در یک زمینه ژئوپلیتیک بزرگتر، واشنگتن از دیدن راهاندازی این پروژه با توجه به علاقه کاخ سفید برای مقابله با ابتکار کمربند و جاده چینBRI) ) در حالی که نفوذ پکن در خلیج فارس و خاورمیانه همچنان در حال افزایش است، خرسند است.
ایده همکاری ایالات متحده آمریکا با هند، امارات متحده عربی و اسرائیل در یک چارچوب «کوچک»، که واشنگتن آن را دارای پتانسیل {بالقوه} برای به چالش کشیدن جدی قدرت ژئواکونومیک چین میداند، جدید نیست.
سال گذشته، این سه اقتصاد نوظهور به همراه آمریکا، گروه I2U2 را تشکیل دادند. براساس توافقات این گروه چهار عضوی همکاری و سرمایه گذاری در شش حوزه اصلی (انرژی، امنیت غذایی، بهداشت، حمل و نقل، فضا و آب) را از طریق بسیج سرمایه بخش خصوصی در اولویت قرار میدهد. هدف از این برنامه پیشرفت فناوریهای سبز، نوسازی زیرساختها، بهبود کیفیت بهداشت عمومی و کاهش تولید کربن در صنایع هر چهار عضو است.
کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC) قرار است بر روی ساختار گروه I2U2 که ایالات متحده آمریکا و هند آن را گروهی با پتانسیل بسیار بالا برای مقابله موثر با نفوذ چین میدانند، ساخته شود.
پورنیما بالاسوبرامانیان، پژوهشگر بخش ژئوپلیتیک و روابط بینالملل در آکادمی آموزش عالی مانیپال هند، گفت: پروژه IMEC به رهبری هند و ایالات متحده آمریکا را میتوان بهعنوان جایگزینی برای BRI چین دید.
به گفته وی این ابتکار راهی برای تقویت ارتباطات هند با خاورمیانه و همچنین اروپا است. بالاسوبرامانیان افزود: «اگرچه این حرکت ممکن است نفوذ فزاینده چین بر این مناطق را مهار کند، اما باید منتظر بمانیم تا اجرای واقعی آن آغاز شود تا ببینیم چقدر موثر است.»
مرکزیت کشورهای خلیج فارس در دنیای چندقطبی
میزان تمرکز کشورهای شورای همکاری خلیج فارس – به ویژه عربستان سعودی، امارات متحده عربی و سلطنت عمان – در اجلاس سران G20 در این ماه قابل توجه بود. برای کشورهای عربی خلیج فارس، ابتکار IMEC به طور فزایندهای مواضع آنها را در سطح جهانی که هر روز قطبیتر میشود، متمرکز میکند. این ابتکار در راستای استراتژیهای چند وجهی یا چند سویهی سیاستگذاران کشورهای شورای همکاری خلیج فارس برای تعامل در سطح جهانی و منطقهای قرار میگیرد.
الئونورا آردمگنی، پژوهشگر ارشد در موسسه ایتالیایی مطالعات سیاسی بینالمللی مستقر در میلان گفت: «کمربند» و «کریدور» هر دو از طرحهای متنوعسازی و استقلال از نفت کشورهای شورای همکاری خلیج فارس پشتیبانی میکنند و کشورهای خلیج فارس را در مرکز برنامههای رقابتی جهانی قرار میدهند.
به گفته وی؛ پیوستن به این کریدور همچنین میتواند به عنوان تلاش عربستان و امارات برای کاهش زیانهای مالی احتمالی از طریق پروژههای متمایز در صورت رکود اقتصادی پایدار چین یا تشدید درگیری در اقیانوس هند و اقیانوس آرام درک شود، اگرچه مشارکت آنها با پکن قوی است و همچنان در حال توسعه است.
ابتکار کریدور آسیا-خلیج فارس-اروپا برای تقویت نقش ژئواکونومیکی و ژئواستراتژیکی عربستان سعودی و امارات متحده عربی در مسیرهای تجاری و امنیت جهانی، بسیار حائز اهمیت است و در عین حال ریاض و ابوظبی را به طور فزایندهای در برنامههای خود برای متنوع ساختن اقتصادهای خود جاه طلب میکند.
الئونورا آردمگنی افزود: از منظر سیاسی، ریاض و ابوظبی به بازیگران اجتناب ناپذیر سیاست گذاری در سطح بین المللی تبدیل میشوند. وی همچنین گفت: ابتکار IMEC تنگه هرمز را در «مرکز چشم انداز استراتژیک» قرار می دهد و این به این معنا است که تنگه هرمز به همراه خلیج عمان بیش از پیش در راس نگرانیهای امنیتی جهانی قرار خواهد گرفت.
رشد پیوندهای خلیج فارس و هند
رونمایی از ابتکار کریدور آسیا-خلیج فارس-اروپا (IMEC) گویای تعمیق روابط شورای همکاری خلیج فارس و هند در چارچوب جهت گیریهای ژئواکونومیک «نگاه به شرق» کشورهای عرب خلیج فارس است. همچنین این واقعیت که ماه گذشته هم عربستان سعودی و هم امارات دعوت نامههایی برای پیوستن به بریکس دریافت کردند، بر درستی این مدعا اضافه میکند.
نشست 11 سپتامبر بین محمد بن سلمان و نارندار مودی در حیدرآباد در دهلی نو پس از نشست سران G20، نشان دهنده میزان جدیت دهلی نو و ریاض برای تقویت روابط است. در آن دیدار دو رهبر توافق کردند که روابط عربستان و هند را در حوزههای مختلف از جمله انرژی، امنیت غذایی، دفاع و سلامت ارتقا دهند.
دکتر کورتنی فریر، تحلیلگر سیاسی در این زمینه گفت: «وقتی نوبت به گسترش روابط ژئوپلیتیکی بین شورای همکاری خلیج فارس و هند میرسد، ابتکار IMEC بسیار منطقی است.»
وی بیان کرد: «این کاملاً منطقی است، به خصوص اگر ما روابط اقتصادی از قبل موجود بین هند و شورای همکاری خلیج فارس را ببینیم. شما حجم عظیم نیروی کار هندی را در {کشورهای} شورای همکاری خلیج فارس دارید و همچنین هند و چین مصرف کنندگان اصلی انرژی خلیج فارس هستند. بنابراین، منطقی است که نوعی ارتباط ژئوپلیتیکی پس از این روابط اقتصادی که برای مدت طولانیتری برقرار بودهاند، وجود داشته باشد. ما این را بهویژه در مورد عربستان سعودی و هند دیدهایم.»
سطوح بالای اصطکاک و تنش بین هند و چین یک فاکتور بسیار مهم در شکل گیری چنین ابتکاری بودهاند. از اواسط سال 2020، زمانی که درگیریهای مرگبار بین نیروهای هندی و چینی در دره گالوان در شرق لاداخ رخ داد، روابط دوجانبه این دو کشور متشنج بوده است.
نخست وزیر هند برای انجام اقداماتی جهت مقابله با نفوذ منطقهای و بینالمللی پکن که به عقیده کورتنی فریر با انگیزههای دهلی نو برای حمایت از توافق کریدور آسیا-خلیج-اروپا مرتبط است، تحت فشار داخلی قرار گرفته است.
به گفته کورتنی فریر، رونمایی از ابتکار IMEC احتمالاً نشان دهنده این است که هند به دنبال نوع متفاوتی از مشارکت با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نسبت به نوع روابطی است که چین با کشورهای عربی خلیج فارس دارد.
فریر اضافه کرد: «زمانی که مردم در مورد چین و خلیج فارس صحبت میکنند، تمایل دارند فقط بر جنبه اقتصادی تمرکز کنند و چندان روی اولویتهای ژئوپلیتیک مشترک تمرکز ندارند. بنابراین، این ممکن است نشان دهد…علاوه بر اخبار اخیر در مورد بریکس، هند خواهان نوع متفاوتی از روابط است – رابطهای که فقط در مورد سرمایهگذاری و اقتصاد نیست، بلکه فراگیرتر است و {دربردارنده مسائل ژئوپلتیکی است}.»
در نهایت، در این مرحله اولیه، پیشبینی اینکه این ابتکار که هند، خاورمیانه و اروپا را به هم پیوند میدهد، چقدر زمان میبرد امری مشکل است. با این حال صرف نظر از این مسئله، ابتکار IMEC منعکس کننده میزان ارتباط خاورمیانه و هند است. این ابتکار به ویژه در تجارت بین کشورهای خود خاورمیانه از یکسو و خاورمیانه و هند از سوی دیگر تأثیر زیادی خواهد داشت.
منبع: عربی الجدید