پس از اینکه عشقآباد در اواخر ژوئیه اعلام کرد که توسعه خط لوله ترنس خزر روی میز است، رغبت واردکنندگان گاز به گاز ترکمنستان افزایش یافته است. ترکمنستان قرارداد گازی جدیدی با مجارستان امضا کرده است که این قرارداد نشانگر تمایل اروپا به جایگزینی گاز روسیه با ترکمنستان است. همچنین ترکمنستان برای صادرات گاز به عراق توافق کرده است. درحال حاضر تنها گرینه عشقآباد برای اجرای قراردادهای جدید گازی قرارداد سوآپ گاز بین ترکمستان و ایران است.
مهمترین آنها مجارستان است که در 20 اوت در جریان سفر رئیسجمهور ترکمنستان به بوداپست، توافقنامهای برای تأمین گاز از ترکمنستان امضا کرد.
رجب طیب اردوغان نیز در دیدار با ویکتور اوربان، نخستوزیر مجارستان، در بوداپست قرارداد تأمین گاز بین شرکت دولتی انتقال و بازاریابی نفت و گاز ترکیه (بوتاش) و شرکت دولتی برق مجارستان (امویام) به حجم 300 میلیون مترمکعب گاز در سال امضا کرد. شرکت دولتی نفت آذربایجان (سوکار) در حال حاضر امویام را با 1 میلیارد مترمکعب گاز در سال تأمین میکند.
برای مجارستان و اتحادیه اروپا، این سه توافق مهم هستند؛ زیرا نشان میدهند که اروپای مرکزی در حال آماده شدن برای آیندهای بدون گاز روسیه است. در حال حاضر تأمینکننده اصلی گاز مجارستان روسیه است و بوداپست همچنان با مسکو روابط نزدیک دارد.
گاز روسیه که از طریق اوکراین منتقل میشود، قرار است تا پایان سال 2024 متوقف گردد؛ زیرا کییف تمایلی به تمدید قرارداد انتقال گاز مسکو ندارد. این اقدام باتوجهبه درگیری جاری بین اوکراین و روسیه قابلدرک است.
توافق اخیر بین مجارستان و ترکمنستان ملموسترین سندی است که نشان میدهد اروپا تصمیم دارد بهجای گاز روسیه، از ذخایر گازی عظیم ترکمنستان استفاده کند. صادرات گاز ترکمنستان از زمان حمله روسیه به اوکراین در اوایل سال گذشته متوقف شده است.
هنوز حجم، زمان اجرا و نحوه تحویل گاز ترکمنستان به مجارستان مشخص نیست.
در غیاب خط لوله ترنس خزر، تنها گزینه برای انتقال گاز به مجارستان قرارداد سهجانبه سوآپ گاز بین ترکمنستان، ایران و آذربایجان است که در اواخر سال 2021 توافق شده و اخیراً توسعهیافته است.
بر اساس قرارداد سوآپ گاز بین ترکمنستان، ایران و آذربایجان، گاز از ترکمنستان به شمال شرق ایران و سپس آذربایجان انتقال مییابد و باکو را قادر میسازد تا تقاضای فزاینده گاز و توافقنامههای صادرات گاز را پوشش دهد و حجم گاز انتقالی از آذربایجان به اروپا افزایش یابد.
اگرچه سوآپ گاز بین ترکمنستان، ایران و آذربایجان دستوپاگیر است؛ اما از ژانویه سال گذشته با موفقیت انجام شده است و اخیراً از 4.5 میلیون مترمکعب در روز به 8 میلیون مترمکعب در روز رسیده است و قرار است به 10 میلیون مترمکعب در روز افزایش یابد.
ترکمنستان میتواند از سه خط لوله کریدور گاز جنوبی که در حال حاضر گاز آذربایجان را به گرجستان، ترکیه و اروپا میرساند، استفاده نماید.
در ژوئیه سال گذشته، آذربایجان تفاهمنامهای را با اتحادیه اروپا امضا کرد که بر اساس آن متعهد شد حجم گاز ارسالی خود به اروپا را دوبرابر کرده و به حداقل 20 میلیارد مترمکعب در سال برساند.
بااینحال، هنوز مشخص نیست که آیا آذربایجان توانافزایش دوبرابری تولید گاز را دارد یا خیر؛ زیرا قرارداد سوآپ گاز بین ترکمنستان و ایران در حال حاضر تنها گزینه برای پر کردن شکاف است.
ایران همچنین مسیر صادرات گاز ترکمنستان به عراق خواهد بود.
این کشور نفتخیز خاورمیانه ذخایر گازی زیادی دارد؛ اما دههها بیثباتی سیاسی، هزینههای بالای توسعه میادین و نبود سرمایهگذاری لازم مانع از بهرهبرداری آن شده است.
بغداد چند سالی است که برای تولید برق از ایران گاز وارد میکند، اما به دلیل مشکلات ناشی از تحریمهای آمریکا علیه جمهوری اسلامی و همچنین مشکلات دورهای خود ایران در تأمین تقاضای داخلی، سبب شده است که ایران نتواند عرضه ثابت گاز به عراق را حفظ کند.
طی توافق اولیهای که بین بغداد و عشقآباد در 24 آگوست امضا شد، قرار است تا پایان سال جاری یک توافقنامه رسمی صادرات گاز ترکمنستان به عراق شامل جزئیات حجم و انتقال تدوین شود. انتظار میرود در این توافقات ترتیبات مبادلهای بهگونهای تنظیم گردد که نیازی به پرداخت پول به ایران نباشد.
آذربایجان و ترکیه در عرضه گاز ترکمنستان به بازار نقش کلیدی دارند.
قرارداد سوآپ گاز بین ترکمنستان و ایران ظرفیت انتقال گاز اندکی دارد که انتظار میرود برای صادرات به عراق و مجارستان کافی باشد.
اما با ذخایر گازی که بین 10 تا 14 تریلیون مترمکعب تخمین زده میشود، تمرکز اصلی ترکمنستان بر جایگزینی گاز روسیه است که از زمان آغاز جنگ روسیه و اوکراین، جریان آن به اروپا متوقف شده است.
هرگونه ترانزیت گاز از ترکمنستان مستلزم توسعه زیرساخت خط لوله ترنس خزر است که از دریای خزر، آذربایجان، گرجستان ترکیه و بالکان می گذرد تا به شبکه خط لوله موجود اروپای مرکزی متصل شود که با فقدان گاز روسیه ظرفیت انتقال کافی را دارد.
آذربایجان قبلاً علاقه خود را برای میزبانی از خط لوله ترنس خزر نشان داده است، اما هیچ تمایلی برای سرمایهگذاری و هزینه در اجرای پروژه ندارد.
ترکیه نیز بارها علاقه خود را به انتقال گاز ترکمنستان به اروپا نشان داده است.
در ماه مه، آنکارا مجوز واردات ۱۰ساله گاز برای شرکت بوتاش صادر کرد که تا 16 میلیارد مترمکعب گاز از ترکمنستان وارد کند؛ اما به دلیل عدم وجود خط لوله اجرای آن با مشکل مواجه است.
توسعه چنین خط لولهای موضوع موردتوجه اروپا است.
قطعاً حضور رئیسجمهورهای ترکمنستان، ترکیه و آذربایجان در بوداپست به طور همزمان فرصت را برای گفتوگوهای سطح بالا فراهم میکند.
فرصتی که رئیسجمهور مجارستان درمورد آن گفت: “این چیزی است که من آن را اتصال مینامم.”
منبع: اوراسیانت