پیوستن به ناتو بهترین دستاورد سیاست خارجی ترکیه از بدو تاسیس جمهوری بوده است. در طول جنگ سرد، عضویت ترکیه در ائتلاف ناتو، ترکیه را از اشغال توسط شوروی دور نگه داشت و به ایجاد فضایی برای توسعه اقتصادی این کشور به عنوان متحد غرب کمک کرد.
حال چرا ائتلاف دائماً مجبور است با رجب طیب اردوغان رییس جمهور ناهمکار و ناسازگار دست و پنجه نرم کند؟ به نظر میرسد که اردوغان در هر فرصتی به تضعیف ناتو اقدام میکند.
آیا زمان آن فرا نرسیده است که ناتو در مورد عضویت ترکیه تجدید نظر کند؟
دیپلماتهای ترکیه اغلب دوست دارند به همتایان بینالمللی خود یادآوری کنند که ترکیه در منطقهای دشوار زندگی میکند و حفظ حاکمیت آن گواهی بر مهارت نسلهای دولتمردان ترکیه است که برای حفظ امنیت ترکیه تلاش خستگیناپذیری کردهاند.
این دیدگاه درستی است. رهبری عصمت اینونو در دور نگه داشتن ترکیه از جنگ جهانی دوم و تحت تسلط گرفتن آلمان نازی نقش بسزایی داشت، در حالی که هنوز هم متحد غرب بود. رژیم کمالیست همچنین به اندازه کافی آینده نگر بود تا از درگیر شدن جمهوری جدید در هر گونه درگیری بینالمللی اجتناب کند، چرا که توسعه اقتصادی را مختل میکرد. با این حال، چیزی که به ترکیه اجازه داد تا اهداف توسعهای خود را دنبال کند، بیش از قدرت دیپلماتیکش، پوشش امنیتی عضویت در ناتو بود. ترکیه در سال 1952 به همراه یونان به این اتحاد پذیرفته شد، زیرا دولت ترومن معتقد بود که مهار کمونیسم در اروپا بدون عضویت آنها ممکن نیست.
پیوستن به ناتو، همراه با کمکهای مالی ارائه شده طبق دکترین ترومن (400 میلیون دلار برای یونان و ترکیه) و کمکهای نظامی، به آنکارا این امکان را داد که ارتشی توانا و مدرن بسازد و بسیاری از امکانات طولانی مدت را برای ترکیه فراهم آورد. نزدیکی به غرب، ترکیه را قادر ساخت تا نگرانیهای امنیتی خود را همراه با متحدان غربی خود بررسی کنند. مهمتر از همه، عضویت در ناتو به آنکارا اجازه داد تا از وزن نظامی و اقتصادی خود بالاتر برود.
تمایل آنکارا برای ایفای نقشهای نظامی در ماموریتهای حیاتی ناتو، مانند کوزوو و افغانستان به ترکیه صدای بلندی در این ائتلاف داد. در نتیجه، بسیاری از دولتهای ایالات متحده توجه ویژهای به نگرانیهای امنیتی آنکارا داشتهاند، چه در حوزه جداییطلبی کردها PKK یا تهدیدات روسیه ی ولادیمیر پوتین.
در نوامبر 2015، پس از اینکه ترکیه یک جت جنگنده روسی را در حریم هوایی خود سرنگون کرد (اولین نمونه از این دست توسط یک کشور ناتو از سال 1952)، پوتین باید به دقت در مورد پاسخ نظامی به یکی از اعضای ناتو فکر میکرد. کافی است بگوییم که بدون عضویت در ناتو، دلایل خوبی وجود دارد که باور کنیم ترکیه میتوانست به سرنوشتی مشابه آنچه اوکراین از سال 2014 تجربه کرده است دچار شود.
اما این روزهای خوب گذشته است. امروزه اکثریت جمعیت ترکیه ایالات متحده را بزرگترین تهدید برای ترکیه میدانند، در حالی که تنها 19 درصد روسیه را تهدید میبینند. ترکیه تحت رهبری اردوغان، بیوقفه برای تضعیف امنیت ناتو تلاش کرده است.
گسترش ناتو در اسکاندیناوی را در نظر بگیرید، که اردوغان از سال 2022 آن را گروگان گرفته است. برای اردوغان چه چیزی لازم است تا حداقل آنچه از یک متحد ناتو انتظار میرود انجام دهد و عضویت سوئد را تایید کند؟ پاسخ: موافقت واشنگتن با فروش جنگندههای جدید اف 16 به ترکیه و شاید دیدار با جو بایدن رئیس جمهور آمریکا در کاخ سفید. رفتار متحدان ناتو را باید ادراک و ارزشهای مشترک تعیین کند نه معاملات مقابله به مثل گونه.
دلیل اینکه ایالات متحده و متحدانش در وهله اول میخواهند سوئد را به عضویت ناتو بپذیرند این است که رفتار جنگ طلبانه روسیه امنیت اروپا را تهدید میکند و پذیرش سوئد به تقویت ناتو در برابر این تهدید کمک میکند. با این حال، ترکیه برای خنثی کردن تهدید ناشی از روسیه هیچ کاری انجام نمیدهد.
در واقع، در سال 2019، ترکیه تمام راهها را برای دستیابی به سخت افزار نظامی روسیه (سیستم موشکی اس-400) امتحان کرد که مستقیماً انسجام ناتو را تضعیف میکند. این موضوع به دلیل این اقدام بود که آنکارا از برنامه F-35 ایالات متحده حذف شد و توسط دولت ترامپ مشمول تحریمهای CAATSA قرار گرفت. با این حال اردوغان باز هم هیچ کاری برای عقبنشینی از این موضع غیرقابل قبول انجام نداده است.
نشست ناتو و موضعگیریهای ترکیه؛ تاکتیک پیشروانه یا عقبگرد مصلحتاندیشانه
از زمان آغاز تهاجم همه جانبه روسیه به اوکراین در سال 2022، دولت بایدن از اردوغان – گاه با تحریم نهادهای ترکیه – درخواست کرده است تا اقدامات بیشتری را برای جلوگیری از ایجاد یک محیط مالی مساعد برای روسیه انجام دهد که به الیگارشهای روسیه اجازه میدهد تحریمهای بینالمللی را دور بزنند و پولهای خود را به اطراف منتقل کنند. با این حال، جهان نه تنها موفق به انجام این کار نشده است، بلکه گزارشهای اخیر نشان میدهد که ترکیه، با مجوز احتمالی دولتش، فضایی را در آبهای سرزمینی خود برای بازسازی قایقهای تفریحی شخصی پوتین فراهم کرده است (کارخانههای کشتیسازی توزلا).
وقتی صحنه منافع امنیتی حیاتی ناتو را ببینید خواهید دید که ترکیه فعالانه آن را تضعیف میکند. به عنوان مثال، تلاشهای کم گزارش شده برای جلوگیری از احیای مجدد داعش در سوریه را در نظر بگیرید. نیروهای سوریه دموکراتیک (SDF) و شرکای آمریکایی آن از جمله نهادهای بسیار مهم در منطقه هستند که میتوانند به کنترل و زندانی کردن جنگجویان داعش کمک کنند و به انجام ماموریتهای ضد تروریسم علیه بقایای آن در سراسر منطقه ادامه دهند. با این حال، آنکارا حملات نظامی را علیه نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) انجام میدهد که به نظرش یک نهاد تروریستی وابسته به PKK است. این حملات در موارد متعددی جان نیروهای آمریکایی را به خطر انداخته و ارتش آمریکا را مجبور به سرنگونی یک پهپاد ترکیه کرده است. بین سالهای 2019 تا 2022، اردوغان آشکارا امنیت شرق مدیترانه را با تهدید به حمله به یونان، عضو دیگر ناتو و الحاق بخشی از قبرس عضو اتحادیه اروپا بر سر ادعاهای مورد مناقشه درباره آبهای سرزمینی، بهویژه در رابطه با حقوق حفاری گاز طبیعی، تضعیف کرد. در حالی که به نظر میرسد مواضع خصمانه اردوغان در منطقه در سال 2023 فروکش کرده است، حمایت مداوم ترکیه از تروریسم جایگزین آن شده است. در پی حملات حماس در 7 اکتبر که منجر به کشته شدن بیش از 1200 نفر در اسرائیل شد، حمایت آنکارا از حماس که توسط ایالات متحده تروریستی شناخته میشود تحت نظارت بیشتر قرار گرفته است. در حالی که اسرائیل یکی از اعضای ناتو نیست، اکثر اعضای ناتو به سرعت حمایت خود را از این کشور ارائه کردند. اردوغان اما حماس را گروهی از مبارزان راه آزادی توصیف کرد و فعالانه از این سازمان حمایت دیپلماتیک، مالی و نظامی میکند.
اگر آنکارا امروز درخواست عضویت در ناتو را میداد، حتی مورد بررسی قرار نمیگرفت، چه رسد به تایید. تنها دلیلی که باید ترکیه تحمل شود این است که هیچ مکانیزمی برای حذف یک عضو پس از پیوستن به ائتلاف وجود ندارد. این یک نقص طراحی آشکار است. معماران ائتلاف احتمالاً هرگز فکر نمیکردند که روزی ناتو باید در برابر تهدیدی که یکی از اعضای خود ایجاد میکند، استراتژی اتخاذ کند.
تغییر قوانین عضویت ممکن است سخت باشد، اما با توجه به چالشهای متعددی که غرب با آن مواجه است، این زمان مناسبی است که چنین بحثی آغاز شود. حداقل، اعضای ناتو باید متحد بمانند و توافق کنند تا زمانی که آنکارا به حفظ تواناییهای روسیه که میتواند دفاع جمعی را تخریب کند کمک کند، هیچ گونه قابلیت دفاعی مانند جتهای جنگنده را به آنکارا نفروشند. دولت بایدن برای از دست ندادن ترکیه سازش میکنند ولی مدتهاست که به ترکیه هشدار لازم داده میشود: تصمیم بگیرید! شما یا متحد ناتو هستید که ارزشهای مشترک مارا میپذیرید یا خیر!
منبع: فارن پالیسی