در یک کلاس درس در شهر بندری زُواره لیبی، دانشآموز پیش از اینکه کلماتی را با زبان آمازیغی (بربر) بر روی تخته بنویسد، مردد است. اما با تشویق معلمش چند کلمه به زبان بربر روی تخته مینویسد، صحنهای که دوازده سال پیش حتی تصور آن ممکن نبود.
در دوران حکومت معمر قذافی در لیبی بربرها مورد ستم قرار گرفتند و زبان آنها ممنوع شد.
اسیرم الشواشی معلم این دانشآموزان در زواره، 120 کیلومتری غرب پایتخت لیبی، میگوید: «کودکان عاشق این ماده درسی هستند زیرا هویت و فرهنگ بربر خود را در میان کتابها مییابند.»
الشواشی که زبان آمازیغ را تدریس میکند، با لبخند میگوید: در زواره، نزدیک مرز تونس، پرچم آمازیغ در چندین نقطه به اهتزاز در میآید و اعضای این اقلیت به زبان خود صحبت میکنند، همانطور که در بسیاری از مناطق دیگر لیبی از زمان کشته شدن قذافی پس از قیام گسترده مردمی علیه وی این اتفاق افتاده است.
در طول چهار دهه حکومت قذافی، بربرها در خفا و همیشه خارج از دید پلیس، نهادهای دولتی یا رسانهها و در خانه یا خیابان به طور مخفی به زبان خود صحبت میکردند.
برای قذافی، لیبی منحصراً عرب بود. در حالی که تقریباً 10 درصد از مردم لیبی بربرهایی هستند که از بومیهای شمال آفریقا شمرده میشوند و در دیگر کشورهای همسایه لیبی نیز حضور دارند. بربرها حتی مدتها قبل از لشکرکشی یونان، روم و بعداً اعراب در قرن هفتم در منطقه حضور داشتند.
حق طبیعی
در کشوری که بین دو نیروی نظامی تقسیم شده و آنها برای کسب قدرت با هم رقابت میکنند، دولت به رسمیت شناخته شده توسط سازمان ملل متحد مشتاق است تا جامعه بربر را با ارائه کتابهای درسی به زبان مادری خودشان (آمازیغ)، بدون اینکه آن را زبانی رسمی به شمار آورد، راضی کند.
اسیرم الشواشی، مدرک دانشگاهی خود را سال گذشته از گروه زبان آمازیغ در دانشکده ادبیات در زواره دریافت کرد. وی معتقد است که یادگیری زبان آمازیغ یک «حق طبیعی» است.
این معلم که کتابهای زبان آمازیغ را از مراکش آورده است، میافزاید: اکثر متولدین زمان انقلاب نمیدانند که یادگیری و صحبت کردن با این زبان ممنوع بوده است.
او از پیشرفت فوقالعادهای که تنها در ده سال اخیر حاصل شده است، خوشحال است و ادامه میدهد: «ما خودمان شگفت زده شدهایم.»
به گفته سندس ساکی، مدیر مدرسه در زواره، اولین دورههای آموزش زبان آمازیغ در سال 2012 با دشواری به دلیل کمبود معلمان آموزشدیده و عدم اطمینان در مورد برنامه درسی برگزار شد.
وی گفت: «ما چالشهایی داشتیم که قرار است چه کار کنیم، زیرا هرچند ما در خانه به این زبان صحبت میکردیم، اما مطالعه حروف و نوشتن برای ما تازگی داشت.»
وی ادامه داد: «والدین دانشآموزان در مورد یادگیری زبان آمازیغ که آن را باری اضافی بر دوش فرزندانشان میدانستند، نگران بودند. برطرف کردن این نگرانی یکی از چالشهای ما بود، بهویژه که زبانهای عربی و انگلیسی جزو اولویتهای آموزشی به شمار میآید.»
ساکی که دفتر خود را به پرچمهای لیبی و آمازیغ تزئین کرده است، میگوید: «ما میدانیم که آموزش سه زبان برای دانشآموزان بسیار زیاد است، اما با نگاهی مثبت تصمیم بر آموزش این زبان گرفتیم.»
بعد اتمام درس الشواشی به استودیوی کوچک رادیو Casas FM میرود؛ اولین ایستگاه رادیویی محلی آمازیغ که از سال 2012 از زواره پخش میشود.
اسیرم الشواشی در این برنامه رادیویی در Casas FM با اسماعیل ابودیب در مورد ادبیات زبان آمازیغ گفتگو کرد.
اسماعیل ابودیب نیز به نوبه خود معتقد است که ساکنان زواره بربر هستند و حق دارند به زبان مادری خود یعنی آمازیغ صحبت کنند.
ابودیب توضیح میدهد: «آموزش زبان آمازیغ آرزوهای شهروندان ما را برآورده میکند، زیرا نزدیکترین زبان به هویت آنها است و آنها حق دارند از طریق رسانهها آن را دنبال کنند.»
او ادامه میدهد: «وظیفه ما این است که به زبان خود احترام بگذاریم و هویت خود را گرامی بداریم؛ تمام جهان در محیطهای متنوع، متفاوت و هماهنگ زندگی میکنند و ما به عنوان لیبیاییها حق داریم در این بستر زندگی کنیم.»
منبع: القدس