قرص کامل ماه در شب چهاردهم ماه مبارک رمضان به تعداد زیادی از کودکان همراه با بزرگترهایشان که همگی با لباس های سنتی خلیج فارس بودند، می درخشید. دشداشه ها در بدن پسر بچهها گاهی اوقات در مقایسه با جثه کوچکشان، بزرگتر جلوه می کرد به ویژه اینکه این لباس ها جیبهای بزرگی دارند. دختر بچه ها لباسهای بافته شده رنگارنگ با دستبندهای طلایی، سکههای براق که روی پیشانیشان میدرخشد را پوشیده بودند.
در شب پانزدهم، چرخه مرکزی ماه رمضان قبل از شروع به کاهش به سمت هلال نقرهای عید فطر به اوج خود میرسد. در این شب جشن گرگیعان برقرار است، جشنی که در آن کودکان لباسهای سنتی خود را با کیسههای رنگی شیک میپوشند و دسته دسته در محلههای عربنشین خلیج فارس برای شکار شیرینی به خیابان ها میریزند.
در یکی از نمادین ترین عناصر گرگیعان، کودکان معمولاً با همراهی مادرانشان یا سرپرست دیگری، یک سرودی را می خوانند که برای این جشن تهیه شده است. بین سرودها برای همسایه ها آرزوی خوشبختی می کنند و به دلیل شادی که می آفرینند درخواست جایزه و شیرنی می کنند. گرگیعان روز شادی عمومی است که در آن کودکان در سراسر خلیج فارس و سایر مناطق نزدیک به منطقه در حالی که به دنبال خوراکی های شیرین هستند، با لباس های خاص وارد حالت جشن می شوندو این روز از نظر فرهنگی ریشه در سنت های ماه رمضان منطقه دارد.
با گونههای آوازی که کشورهای خلیج را در بر میگیرد، مثلا خدایا فرزندت را حفظ کن خدایا او را برای مادرش نگه دار هرگز آسیبی به او نرسد یا مادرش را از دست ندهد.»
در قدیم، قبل از اینکه رونق اقتصادی ناشی از تجارت نفت، خانههای ساده بچههای منطقه خلیجفارس را به کلانشهر ها تبدیل کند بچه ها در خیابانهای گلی رژه میرفتند و از خانههای همسایه یکی پس از دیگری در شهرهای کوچک بازدید میکردند، این یک آداب و رسومی تربیتی در دهه 90 بود که اما به تدریج پسته و شیرینی های محلی،جایگزین آب نبات های وارداتی و کیت کت شد. مانند ماه کامل رو به زوال، گرگیعان سنتی نیز در حال تغییر به چیز دیگری بود.
با افزایش وضعیت مالی خلیج فارس، با برنامه ریزی های نفتی یا اقتصادی مثمر ثمر، خواسته یا ناخواسته، فرهنگ گرگیعان نیز در کنار آن دگرگون شد. حفظ آداب و رسوم سنتی در مواجهه با ظرفیت بیوقفه سرمایهداری برای تجاریسازی هر چیزی، روز به روز دشوارتر میشد، و مفاهیم مذهبیتر آن روز، و احتمالاً ریشههای اسلامی آن، به کلی فراموش میشد. حذف مراسم مذهبی همراه با وسوسه سرمایهداری نوید خوبی برای شادی نیمه ماه رمضان نداشت.
جنان اشکنانی یک معلم قدیمی پیش دبستانی در کویت است او در کنار پذیرایی از فرزندان خود و انتظارات گرگیعانی آنها،اشاره می کند که بین برافراشتن پرچم کویت در صف صبحگاهی و بسیاری از سنتهای ملی که مشاهده میشود،یک سری جزئیات دقیقتر دیگری وجود دارد که چگونگی تأثیر تغییر سنتها در مورد گرگیعان بر طبقات مختلف اجتماعی را واضح می کند.
او می گوید: «نگاه کردن به مراسم گرگیعان به این شکل درست نیست، اما من آن را در خانوادهام، زمانی که والدین رقابتی میشوند، میبینم و تجملات در این مراسم را چیزی به عنوان بخشی از فرهنگ مصرفکننده می دانم.»
او در ادامه می گوید که “بدون شک در زمان های قدیم هزینه های وجود داشته ، اما در زمان ما برخی خانواده هاآن را اندازه گیری و به عنوان یک عمل نمایشی تلقی می کنند.”
در آن سوی مرز، سعودی ها سنت های خاص خود را دارند. الهام دوسری، هنرمند سعودی، میراث حفظ شده در گرگیعان، به ویژه لباسهای کودکان و شیرینیهای سنتی را با علاقه به یاد میآورد، اما به طور مشابه از تجاریسازی آن ابراز تاسف میکند.
او توضیح می دهد:«در ریاض، در میان محلههای ثروتمند رقابتی وجود دارد، زیرا گرگیعان در آنها سرگرمکنندهتر است در حالی که همین چند سال پیش جشن گرفتن گرگیعان«رسماً حرام» (ممنوع) بود اما تلاش گسترده پادشاهی به سمت سبک زندگی آزادتر، برگزاری جشن را در سالهای اخیر آسانتر کرده است.
دوسری افزود: «همچنین حومهها و شهرهای قدیمی وجود دارند که ساده هستند و به شیوهای متواضعانه و زیبا جشن میگیرند و آنها بیشتر به سرگرمی و معصومیت کودکان تمرکز دارد.
کویت،از جامعه بازتری نسبت به همسایه بزرگتر خود برخوردار است و وضعیت حلال (مجاز) در مقابل حرام گرگیعان کمتر دیده می شود اما با این حال محافظه کاران تندرو که اغلب گرایش های مذهبی و سیاسی خاص خود را دارند سعی کرده اند عبارات فرهنگی ،مانند گرگعیان را حذف کنند زیرا «برخی از محققان آن را به عنوان یک سنت برگرفته از حکومت فاطمی میدانند.
الخمیس فقیه و حقوقدان 61 ساله کویتی که تمام تحصیلات عالی خودش از جمله دکترا را در دانشگاه ملک سعود عربستان خوانده است در کانال یوتیوب خودش جایی که 3میلیون مشترک دارد در یکی از سخنرانی های خودش همه چشن های یادبود به جز عیدفطر وقربان را ممنوع اعلام می کند. اما در همان سخنرانی خود وقتی به مراسم گرگیعان اشاره می کند آن را به نوعی توجیه و مراسمی غیر مذهبی می خواند.
او گفت: «پیش از این، ما به دنبال دشداش ها برای گرگیعان میگشتیم. “الان نه؛ لباسهای کاملاً جدید با هزینههای سنگین طراحی شدهاند.»
فقه دینی الخمیس اغلب نمادی از بحث های اجتماعی پربار در مورد آزادی های مدنی و بیان این مطلب است که کویت یک کشور لیبرال در خلیج فارس است. الخمیس با داشتن جایگاهی قوی در مجلس ملی کویت از طریق چندین طیف محافظهکار مذهبی،سال گذشته فتوایی صادر کرد که زنان را از نشان دادن چهره خود در شبکههای اجتماعی منع می کرد.
اگرچه او سابقه جدال بر سر بحثهای مذهبی با همتایان شیعه خود را دارداما بر سر موضوع گرگیعان این بحث شکل نگرفته است.
متأسفانه، در مورد منشأ جشن یا ریشه شناسی کلمه گرگیعان اتفاق نظر کمی وجود دارد.در مورد ریشه و معنی کلمهٔ «گرگیعان» نظرات متفاوتی وجود دارد؛ برخی معتقدند این کلمه از «قرع الباب» به معنای دربزدن گرفته شدهاست؛ به خاطر اینکه کودکان در خانهها را برای دریافت شیرینی و عیدی میکوبند.نظر دیگری که در باب معنی «گرگیعان» آمدهاست این است که میگویند از کلمهٔ «قرّةالعین» گرفته شده که به معنای شادی و سرور انسان است در سایر کشورهای خلیج فارس و بخشهایی از عراق، گرگیعان نامهای مختلفی دارد. در کویت، امارات متحده عربی و عربستان سعودی به نام گرگیعان شناخته می شود. در بحرین گارنگائون، در عمان گارنگاشو و در قطر گارنگائو است.
هر چقدر هم که منشأ گرگیعان مبهم باشد، مسلمانان شیعه به طور گسترده موافقند که پانزدهم رمضان سالروز تولد اولین نوه پیامبر، امام حسن بن علی علیه السلام است. در روایات شیعه، معمولاً در داستان ولادت امام حسن، آمده است که مردم برای عرض تبریک به علی بن ابیطالب و همسرش فاطمه زهرا «قرة عین! قرة عین!» گویان به در منزلشان میرفتند و کمکم به صورت مناسبتی هرساله در میان مسلمانان رواج گرفت؛از آنجا که این کلمات در زبان عربی از طریق تاریخ مسلمانان شیعه به هم متصل شده اند و با وجود اینکه خاندان پیامبر در هر دو فرقه دارای قداست بلامنازع هستند، بحث بر سر ریشه های فرهنگی این نام مخالفت روحانیون را با جشن گرفتن چنین مناسبت هایی به وجود می آورد.
در حالی که برخی از مسلمانان شیعه، ولادت امام حسن را با گرگیعان مرتبط میکنند، دانشمندان شیعه، مانند فخرالدین التوریحی از قرن هفدهم، میگویند که این میتواند یک (بدعت) باشد که ریشه ای ندارد. در تاریخ دینی، بسیاری از شیعیان با این جشن مخالفتی ندارند، اما گرگیعان تا حد زیادی به مناسبتی تبدیل شده است که بدون اشاره به میلاد امام حسن علیه السلام و ریشه های مذهبی آن برگزار می شود.
با تداوم تجاریسازی، سنتهای مثل گرگیعان با هدف شکلگیری هویت معاصر خلیجفارس مطرح می شود و بسیاری آن را تقلید از پویایی قدرت سنی-شیعه در سراسر منطقه میدانند. برای بسیاری از اقلیت شیعه، پاک کردن عبارات فرهنگی شیعه، در جشنهای گرگیعان و فراتر از آن، نشانهای از سیاستی است که ناگزیر در خدمت اکثریت سنی قرار میگیرد و شیعیان را به حاشیه میبرد با این حال، حتی عبادت شیعیان نیز با این جشنواره تغییر کرده است.
جشن گرگیعان در محافل شیعه به گونه ای متفاوت گرامی داشته می شود. حسینیهها، عبادتگاههای شیعیان که معمولاً با مداحیهای جمعی منسوب به شهادت یک امام مشخص میشوند، در این روز به مکانهایی برای سرود خوانی و کف زدن برای ولادت امام حسن علیه السلام تبدیل میشوند. برای شیعیان مذهبی تر، 15 رمضان نیز روزی مناسب برای تقوا و عبادت بیشتر فراتر از جشن های گرگیعان است.