در سه دهه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، فدراسیون روسیه و چین منافع متفاوتی را در آسیای مرکزی دنبال کردهاند، مسکو علیرغم رشد «قدرت نرم» پکن که مبتنی بر اقتصاد پویای آن است، به دنبال حفظ نفوذ خود در این منطقه می باشد.
شی جین پینگ، رئیس جمهور چین، در پیام تبریک نوروزی خود در 21 مارس به امامعلی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان اعلام کرد که چین در حال آماده سازی یک “طرح بزرگ” برای ارتقای روابط با آسیای مرکزی است و گفت: طرح جدید، در اولین نشست چین و آسیای مرکزی در «شی آن» در ماه می ارائه خواهد شد. شی همچنین پیام مشابهی به شوکت میرضیایف، رئیس جمهور ازبکستان نیز فرستاد.
این در حالی است که نفوذ روسیه در کشورهای آسیای مرکزی به طور کلی در نتیجه ماجراجویی های این کشور در اوکراین رو به کاهش است، این منطقه منبع حیاتی هیدروکربن ها و همچنین نقطه ترانزیت حیاتی برای طرح کمربند و جاده پکن در حمایت از رشد اقتصادی چین است.
این به نوبه خود باعث شده است که پکن و مسکو به طور مخفیانه با هم درگیر شوند تا هژمونی منطقه ای را به نفع خود تغییر دهند.
از زمانی که ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه یک سال پیش «عملیات نظامی ویژه» خود را علیه اوکراین آغاز کرد، چین از مشغولیت فزاینده روسیه در این جنگ، بطور محتاطانه برای افزایش نفوذ خود در آسیای مرکزی استفاده کرده است. پکن اکنون می تواند به آسیای مرکزی چیزی را ارائه دهد که روسیه نمی تواند، یعنی سرمایه گذاری خارجی بالقوه عظیم (FDI). در مقابل، سهم اصلی اقتصادی فدراسیون روسیه در آسیای مرکزی در حال حاضر در درجه اول به عنوان مقصدی برای مهاجران اقتصادی منطقه است که وجوه ارسالی آنها همچنان بخش قابل توجهی از اقتصاد آسیای مرکزی را تشکیل می دهد.
در 16 فوریه، شی پیامی برای شرکت کنندگان در اولین مجمع همکاری های صنعتی و سرمایه گذاری چین و آسیای مرکزی، ارسال کرد و در آن بر آمادگی چین برای گسترش روابط اقتصادی، همکاری های صنعتی و سرمایه گذاری با کشورهای منطقه تاکید کرد.
بزرگترین انگیزه اقتصادی ارائه شده توسط شی نه تنها دسترسی به بازار عظیم چین، بلکه سیستم صنعتی بسیار توسعه یافته و فناوری های پیشرفته آن برای تعمیق همکاری تجاری و دستیابی به نتایج سودمند متقابل و ارتقای توسعه کیفی اقتصادهای آسیای مرکزی بود.
از این رو با توجه به فقدان پیشنهادهای مشابه از سوی روسیه، اغوای چینی اکنون جذاب تر به نظر می رسد. نفوذ فزاینده چین در آسیای مرکزی از کمپین متزلزل پوتین در اوکراین سود برده است. «عملیات نظامی ویژه» منجر به خونریزی در منابع نظامی و اقتصادی روسیه شده است که هیچ پایانی در آن دیده نمیشود و توانایی مسکو برای نفوذ در سراسر فضای پس از شوروی را کاهش داده است.
در مقابل، تعدادی از آمارهای کلیدی، نفوذ اقتصادی رو به افزایش چین را در سرتاسر اوراسیا پس از شوروی نشان میدهد. بر اساس دادههای رسمی دولت چین، در سال 2022، تجارت چین با آسیای مرکزی بالغ بر 70.2 میلیارد دلار بود که در مقایسه با سال 2021 تقریباً 40 درصد افزایش داشته است.
در حالی که روسیه و آسیای مرکزی از نظر تاریخی قویترین پیوندهای اقتصادی، سیاسی، زبانی، فرهنگی و نظامی را داشتهاند، شکوفایی ابتکار پکن در منطقه، همراه با فقدان یک برنامه سیاسی آشکار، باعث جذب فزاینده ی کشورهای آسیای مرکزی، که بطور روزافزون از روابط قبلی خود با روسیه می کاهند، می گردد.
در مورد آینده، در نوامبر 2022، شی در اجلاس همکاری اقتصادی آسیا-اقیانوسیه در بانکوک اعلام کرد که «چین میزبانی سومین مجمع همکاری بینالمللی کمربند و جاده را در سال آینده در نظر خواهد گرفت تا انگیزه جدیدی به توسعه و شکوفایی آسیایی و جهانی بدهد» علاوه بر این، در 7 مارس، وزیر امور خارجه چین گانگ اعلام کرد که در کنار میزبانی سومین مجمع همکاری بین المللی کمربند و جاده، چین همچنین میزبان اولین نشست «چین و آسیای مرکزی» نیز در اواخر سال خواهد بود.
بدون پایان ظاهری ماجراجوییهای روسیه در اوکراین، دشوار است ببینیم پوتین در کوتاهمدت چه چیزی میتواند به آسیای مرکزی برای مقابله با «طرح بزرگ» آتی چین پیشنهاد دهد، بهویژه با توجه به اشباع این منطقه از سرمایهگذاری مستقیم چین.