در سالهای اخیر، پهپادهای ترکیه مانند Bayraktar TB2 به دلیل استقرار در درگیریهای متعدد در سراسر جهان، از جمله اوکراین، به پهپادهایی شناخته شده تبدیل شدند. این پهپادها در آسیای مرکزی نیز ظاهر شده و قرقیزستان یکی از مشتریان اصلی آنهاست.
در 6 آوریل، رسانه ترکیهای دیفنس ترک گزارش داد که قرقیزستان یک سیستم دفاعی ترکیه برای مقابله با هواپیماهای بدون سرنشین کوچک (پهپادها)، دریافت کرده است. دو روز بعد، رسانههای قرقیزستان توضیح دادند که اپراتورهای قرقیزستانی همراه با همتایان آذربایجانی خود توسط سازنده هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه بایکار در ترکیه آموزش میبینند.
اولین پهپاد Bayraktar TB2 ساخت ترکیه، در سال 2021 وارد نیروی هوایی قرقیزستان شد. از آن زمان، سایر پیمانکاران دفاعی ترکیه نیز در قرقیزستان شروع به فعالیت کردند. به عنوان مثال، پس از درگیری بین قرقیزستان و تاجیکستان در سپتامبر 2022، بیشکک نه تنها هواپیماهای بدون سرنشین TB2، بلکه پهپادهای آکسونگور و آنکا را نیز سفارش داد که توسط صنایع هوافضای ترکیه تولید میشوند. اگرچه به جرات میتوان گفت که پهپادهای ترکیه در قرقیزستان در حال افزایش هستند، اما سایر کشورهای منطقه نیز به این تجهیزات علاقه نشان دادهاند.
استقرار در ناارامیهای منطقه
تنشهای مرزی بین قرقیزستان و تاجیکستان در سپتامبر 2022 تشدید شد. در پی تبادل آتش بین مرزبانان، درگیری در سراسر مرز گسترش یافت. به گزارش رویترز، شدت درگیریها بی سابقه بوده و دولت تاجیکستان سریعا ارتش قرقیزستان را به استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه متهم کرد.
رسانه آسیا-پلاس گزارش داد که قبل از این تشدید تنش، شرکت بایکار نیز در جریان دیدار یک هیئت ترکیهای در اوایل سال 2022، پهپادهای خود را به تاجیکستان پیشنهاد داده بود. قرقیزستان به سرعت نارضایتی خود را از این توافق اعلام کرد. طبق خبر سایت قرقیزی 24.kg، شرکت ترکیهای پاسخ داد که این پیشنهاد طبق روال معمول است.
بلافاصله پس از آن، دوشنبه توافقنامهای با ایران امضا کرد که به تاجیکستان اجازه میداد یک کارخانه تولید پهپاد برای تولید پهپادهای ایرانی از جمله ابابیل 2 بسازد. برای تهران، این پروژه تلاشی برای گسترش سهم بازار پهپادهای ایرانی در آسیای مرکزی و رقابت با پهپادهای ترکیه تلقی گشت.
فناوری هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه نیز در طول جنگ قره باغ در سال 2020 بسیار مؤثر بود. به همین دلیل است که ترکها به عنوان یک برنده آشکار در نبرد برای قراردادهای دفاعی آسیای مرکزی ظاهر شدهاند.
استراتژیهای ژئوپلیتیک
در سال 2020، ترکمنستان اولین کشور در منطقه بود که هواپیماهای بدون سرنشین از بایکار خریداری کرد. اخیراً سایر بازیگران منطقه نیز علاقه خود را به خرید سیستمهای ترکیه نشان دادهاند. دیپلمات گزارش داد که قزاقستان نیز مانند قرقیزستان، برندهای دیگر ترکیه و همچنین پهپادهای روسی و اسرائیلی را انتخاب کرده است. ازبکستان و تاجیکستان علاوه بر ماشین آلات چینی و روسی، پهپادهای آمریکایی نیز خریداری کردهاند.
علاوه بر این، برخی کشورهای منطقه تصمیم گرفتهاند در تولید داخلی با کشورهای تولیدکننده سرمایه گذاری کنند، برای نمونه قزاقستان در مورد تولید پهپادهای رزمی آنکا در کشور خود با ترکیه به توافق رسیده است.
تحرکات آینده ترکیه در منطقه
دیپلماسی هواپیماهای بدون سرنشین به موازات دیگر ابتکارات ترکیه در منطقه مانند «سازمان کشورهای ترک زبان» در زمینههای خاص انجام میشود. در برخی محافل، کارآیی ظاهری هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه در جنگ دوم قره باغ کوهستانی، ایدههای مربوط به نوعی اتحاد نظامی پان ترکیستی را تقویت کرد.
با این حال، علیرغم تمایل ثابت شده آنکارا برای ارائه تجهیزات نظامی پیشرفته به کشورهای منطقه، فرهنگ نظامی کشورهای منطقه پس از فروپاشی شوروی عمدتاً بدون تغییر باقی مانده. مثلا مورد قرقیزستان نشان میدهد که علیرغم ادعای شرکت بایکار ترکیه، ملاحظات سیاسی در مورد خریدهای دفاعی اهمیت دارد. در واقع، زمانی که قرقیزستان از قرارداد هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه با تاجیکستان ابراز نارضایتی کرد، سیاست آنکارا در آسیای مرکزی از تعادل خارج شد.
به این صورت، موقعیت ترکیه به عنوان میانجی در امور منطقهای تضعیف میگردد، خصوصا به این دلیل که قرقیزستان در درگیریهای سال 2022 از هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه علیه تاجیکستان استفاده کرد. از این رو، آنکارا به احتمال زیاد به دنبال تقویت روابط خود با دوشنبه خواهد بود تا یکی از اصلیترین و مورد احترامترین شرکای منطقه باقی بماند.
منبع: مرکز مطالعات تاجیکستان | ماوراء النهر