به گفته یک منبع مطلع، عربستان، متحد قدیمی آمریکا، در حال مذاکره برای پیوستن به بانک توسعهای (NDP) گروه بریکس به عنوان یک عضو جدید است. این اقدام که تحلیلگران آن را اقدامی ضد آمریکا میدانند، روابط بین عربستان و بزرگترین اقتصادهای در حال توسعه جهان یعنی؛ برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی را تقویت میکند. این بانک به عنوان جایگزینی برای موسسات برتون وودز که تحت سلطه غرب بودند، تاسیس شد.
علاقه عربستان سعودی برای پیوستن به این بانک در بحبوحه موجی از ابتکارات دیپلماتیک در خاورمیانه برای نزدیکتر کردن قدرتهای منطقه به چین و روسیه، دو رقیب آمریکا در امور جهانی، صورت میگیرد. در ماه مارس گذشته، عربستان و ایران که سالها درگیر جنگ نیابتی بودند، با میانجیگری پکن توانستند به توافق دست یابند و روابط خود را احیا کنند.
این توافق به عنوان نشانهای از نفوذ فزاینده چین در منطقه و عقبنشینی آمریکا که به دنبال منزوی کردن ایران بر سر برنامه هستهای خود بوده است، تلقی میشد. این پادشاهی همچنین در ماه اکتبر به سازمان همکاری شانگهای که یک بلوک امنیتی به رهبری چین و روسیه است، پیوست.
این اقدام به ویژه پس از امضای قرارداد سرمایهگذاری 400 میلیارد دلاری با پکن در سال گذشته، سؤالاتی را در مورد توسعه مشارکت استراتژیک این کشور با چین ایجاد کرده است. تغییر اتحادهای عربستان سعودی منعکس کننده ناامیدی این کشور از آمریکا به دلیل خروج این کشور از افغانستان و عدم حمایت از پادشاهی در جنگ یمن است. عربستان همچنین با فشار دولت بایدن برای بهبود سابقه حقوق بشری خود مواجه است.
با این حال، آمریکا همچنان بزرگترین شریک تجاری و تامین کننده تسلیحات عربستان سعودی است. دو کشور منافع مشترکی در «تامین امنیت منطقهای» و تضمین ثبات در بازارهای نفت دارند. بانک توسعه بریکس هنوز درخواست عضویت عربستان را تایید نکرده است. این بانک در حال حاضر دارای 11 عضو از جمله ترکیه، مصر و اندونزی است. این بانک قصد دارد تا سال 2022 اعضای خود را به 20 کشور افزایش دهد.
بریکس
به گفته مقامات آگاه، عربستان سعودی و ایران به دنبال عضویت در یک بلوک با نفوذ از اقتصادهای نوظهور هستند که رقیب گروه هفت در قدرت اقتصادی جهان به شمار میرود. بلوک موسوم به بریکس (BRICS) متشکل از برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است. این بلوک دارای مجموع تولید ناخالص داخلی بالغ بر 51.49 تریلیون دلار است. این رقم از تولید ناخالص داخلی 49.37 تریلیون دلاری کشورهای گروه هفت (G7) که شامل: انگلیس، آمریکا، کانادا، فرانسه، آلمان، ایتالیا و ژاپن میباشد، بیشتر است.
اقتصاددانان میگویند که بریکس با پذیرش عضویت ایران، عربستان و احتمالا الجزایر میتواند سلطه گروه هفت در امور جهانی را با چالش مواجه کند. کشورهای بریکس بانک توسعه خود را با هدف تامین مالی پروژههای زیرساختی و توسعه پایدار در کشورهای در حال توسعه راهاندازی کردهاند. بانک توسعهای بریکس که در سال 2014 تأسیس شد، دارای سرمایه مجاز 100 میلیارد دلار و سرمایه پذیرفته شده اولیه 50 میلیارد دلار است.
تلاش عربستان سعودی برای پیوستن به بریکس در بحبوحه گرم شدن روابط این کشور با ایران صورت میگیرد که ماه مارس گذشته با میانجیگری چین انجام شد. این دو رقیب منطقهای پس از سالها خصومت بر سر درگیریها در یمن و سوریه، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفتند. هر دو کشور همچنین بخشی از یک ابتکار دیگر به رهبری پکن هستند یعنی سازمان همکاری شانگهای؛ یک اتحاد سیاسی، اقتصادی و امنیتی برای آسیای مرکزی که در سال 2001 تأسیس شد.
سازمان همکاری شانگهای 9 عضو دارد: چین، روسیه، هند، پاکستان، قزاقستان و چهار جمهوری دیگر شوروی سابق در آسیای مرکزی. همچنین چندین کشور وضعیت ناظر یا شریک گفتگو در آن دارند، مانند ایران، مصر و قطر. هدف سازمان همکاری شانگهای ایفای نقش برجسته برای اعضای خود در نظم جهانی آینده است.
بریکس پلاس
چین با دعوت از کشورهای بیشتری برای پیوستن به گروه بریکس به دنبال گسترش نفوذ خود در جهان در حال ظهور است. این ابتکار که «BRICS Plus» نامیده میشود، در حالی صورت میگیرد که برخی از اعضای کشورهای صنعتی G7 تلاش میکنند هند و آفریقای جنوبی را از بلوک BRICS که منتقد سیستم جهانی تک قطبی است، خارج کنند.
از جمله کشورهایی که چین به آنها نزدیک شده است میتوان به عربستان سعودی، آرژانتین، مصر و امارات متحده عربی اشاره کرد که همگی برای پیوستن به بریکس ابراز علاقه کردهاند. تمایل عربستان سعودی توسط سیریل رامافوسا، رئیس جمهور آفریقای جنوبی، که ماه گذشته از عربستان سعودی در قالب یک سفر دولتی بازدید کرد، تأیید شد.
به گفته سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، نشست بعدی بریکس که قرار است اواخر امسال برگزار شود، در مورد 19 درخواست جدید برای عضویت بحث خواهد شد. وی گفت 13 مورد از آنها درخواست رسمی و 6 مورد درخواست غیر رسمی بوده است. معاون او، سرگئی ریابکوف نیز پیشتر گفته بود که موضوع گسترش بریکس در یک نشست وزیران در کیپ تاون بحث خواهد شد. ریابکوف گفت: نامزدهای قوی زیادی برای پیوستن به بریکس وجود دارند و عربستان سعودی یکی از آنهاست.
اما پیوستن به بریکس ممکن است تصمیم آسانی برای عربستان سعودی نباشد، زیرا ممکن است خطر به تیرگی گرائیدن روابط خود با غرب به ویژه آمریکا را به دنبال داشته باشد. در نتیجه پادشاهی سعودی قبل از پیوستن، تمامی مزایا و معایب چنین اقدامی را با در نظر گرفتن مسائل مهم و تاثیرگذار میسنجد.
اسلام عبدالحمید، محقق سیاسی و کارشناس امور سیاست خارجی خلیج فارس در این زمینه گفت: بر خلاف تصور عمومی، بریکس یک سازمان اقتصادی نیست، بلکه یک سازمان کاملا سیاسی است. وی افزود که این سازمان پیوند کشورهایی است که از نظم جهانی تک قطبی ناراضی هستند و به دنبال جایگزینی آن با نظم جدید هستند و در نظم جدید جهانی خواهان داشتن وزن بیشتر و نقش مهمتری هستند.
وی بیان کرد: ممکن است این هدف محقق نشود زیرا کشورهای غربی همچنان شرکای اصلی این گروه در زمینههای اقتصادی، فناوری و تجارت هستند. بنابراین، پروژههای اقتصادی و یکپارچهسازی کشورهای بریکس هنوز در حد کلمات بر روی کاغذ هستند. وی همچنین ایده ارز واحد برای این گروه را رد کرد و گفت که این امر مستلزم ایجاد یک مرکز واحد برای انتشار پول مشترک است که مستلزم کنار گذاشتن بخش بزرگی از حاکمیت در حوزه اقتصادی است.به گفته وی، این با هدف اصلی اعلام نشده این گروه مغایرت دارد و نمیتواند با استفاده جهانی از دلار که در سالهای اخیر به 70 درصد رسیده و ممکن است تا پایان دهه آینده ادامه داشته باشد، رقابت کند.
خطرات احتمالی
پیوستن عربستان به بریکس میتواند به این کشور فرصتی برای تنوع بخشیدن و توسعه اقتصاد خود فراتر از نفت و کاهش اتکای خود به متحدان غربی به ویژه آمریکا را بدهد. با اینحال پیوستن به بریکس با خطرات و چالشهایی نیز همراه است.
عبدالحمید تاکید کرد که یکی از مهمترین چالشهای پیشرو، رقابت ژئوپلیتیکی فزآینده بین غرب و شرق است که اقتصاد جهانی را به حوزههای نفوذ رقیب تقسیم میکنند. وی خاطرنشان کرد: این میتواند عربستان سعودی را در موقعیت دشواری قرار دهد، زیرا مدتهاست که از نظر سیاسی با غرب همسو بوده است. عربستان سعودی برای جلوگیری از ناراضی شدن هر یک از طرفین باید روشن کند که در همه مناقشات سیاسی نقش بیطرف داشته باشد و به دنبال ایجاد شراکت تجاری متعادل با قدرتهای مختلف بینالمللی است. عربستان همچنین باید بر تعهد خود به همکاریهای بینالمللی در مسائل اقتصادی و عدم تمایل خود به دخالت در درگیریهای سیاسی تأکید کند.
فوریت و اهمیت این اقدام متعادل کننده با تشدید جنگ در اوکراین، جایی که روسیه در مقابل غرب قرار گرفت و چین از موسکو حمایت کرد، خود را نشان داد. به گفته عبدالحمید، این درگیری میتواند کشورها را مجبور به انتخاب طرفهایی بین شرق و غرب کند، زیرا بی طرف ماندن ممکن است جزو گزینههای موجود نباشد.
منبع: روزنامه الاستقلال