ماه گذشته عراق از پروژه جاهطلبانه 17 میلیارد دلاری خود رونمایی کرد. این کشور با این پروژه و با توسعه زیرساختهای جادهای و ریلی، خود را به یک مرکز حمل و نقل منطقهای تبدیل و اروپا را به خاورمیانه متصل میکند. این پروژه 1200 کیلومتری (745 مایلی) معروف به «مسیر توسعه» از مرز شمالی با ترکیه تا خلیج فارس در جنوب عراق امتداد دارد.
دولت محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق قصد دارد این پروژه بزرگ را در بازه زمانی سه تا چهار ساله تکمیل کند. اما این پروژه با چالشهای زیادی روبرو است، از جمله اینکه چه کسی چنین پروژه پرهزینهای را تامین مالی میکند، اینکه آیا عراق میتواند میلیاردها دلار برای آن هزینه کند یا خیر و اینکه چقدر احتمال دارد که این پروژه با خطر سقوط در شبکههای فساد عراق روبرو شود؟
السودانی این پروژه را در 27 مه طی کنفرانسی با نمایندگان وزارت حمل و نقل از ایران، اردن، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی، سوریه، ترکیه و امارات متحده عربی اعلام کرد. وی در جریان این کنفرانس گفت: «ما این پروژه را به عنوان ستونی از اقتصاد پایدار غیرنفتی و پیوندی که به همسایگان عراق و منطقه خدمت و همینطور به تلاشهای یکپارچهسازی اقتصادی کمک میکند، در نظر میگیریم».
از طریق این پروژه، عراق قصد دارد سیستمهای جادهای فرسوده خود را با قطارهای سریعالسیر و همچنین کامیونهایی برای حمل کالا از بندر تجاری فاو در سواحل خلیج فارس، جایگزین کند. پیشتر عربستان سعودی نیز از احداث پروژه راه آهن برای اتصال به عراق خبر داده بود. این پروژه همچنین شامل ساخت حدود 15 ایستگاه قطار در طول مسیر، از جمله در شهرهای بزرگ عراق همچون؛ بصره، بغداد و موصل و همینطور مرز با ترکیه است.
السودانی در 19 ژوئن ریاست جلسه کمیتهای را بر عهده داشت که وظیفه اجرای این پروژه را بر عهده دارد. بر اساس بیانیه دفتر رسانهای نخست وزیر عراق، السودانی در این جلسه بار دیگر تاکید کرده است که عراق در اجرای این پروژه با دعوت از کشورهای علاقمند و بحث در مورد پیشنهادات ارائه شده از سوی کشورها و شرکتهای بزرگ، جدی است.
در این بیانیه همچنین آمده است: در این جلسه مقرر شد که عراق از شرکتهای بینالمللی برتر برای تضمین اجرای پروژه براساس مدرنترین طرحها و تحویل آن در زمان تعیین شده، دعوت به عمل میآورد.
امکانسنجی و چالشها
کروان حما صالح، اقتصاددان و ناظر سیاسی کُرد، در این زمینه گفت: «مسیر توسعه یک پروژه استراتژیک است که تعداد زیادی شغل در عراق ایجاد میکند و باعث احیای اقتصاد و رونق تولیدات داخلی عراق میشود». وی افزود: «با توجه به امکانسنجی، اگر عراق بتواند تمامی موانع پیش روی این پروژه را از بین ببرد و پروژه را با موفقیت اجرا کند، عراق به یک قطب تجاری موثر در منطقه تبدیل خواهد شد».
عراق در سال 2015 به طرح کمربند و جاده چین پیوست که یک پروژه بزرگ بینالمللی است. طرح کمربند و جاده چین در سال 2013 توسط شی جین پینگ، رئیس جمهور چین اعلام شد. بر اساس این ابتکار برنامه ریزی شده، 130 کشور در سراسر آسیا، اروپا و آفریقا از طریق زیرساختهای زمینی و دریایی به چین متصل خواهند شد. تاریخ هدفگذاری شده برای تکمیل پروژه «کمربند و جاده»، سال 2049 است.
صالح گفت: عراق میتواند از طریق بندر فاو به طرح کمربند و جاده متصل شود. در حال حاضر فاز اول این پروژه در حال انجام است. بر این اساس، عراق از این ابتکار نه تنها برای تجارت کالا، بلکه برای صادرات هیدروکربن به اروپا از طریق ترکیه بهره خواهد برد. وی اضافه کرد: چالشهای زیادی – در جنبههای مختلف – وجود دارد که اجرای پروژه «مسیر توسعه» را به خطر میاندازد. عراق تاکنون تنها با ترکیه توافقنامه سیاسی دارد و با سایر کشورهای همسایه، به ویژه ایران و عربستان سعودی، قراردادهای مشابهی ندارد. این یک مشکل واقعی است که عراق باید به آن رسیدگی کند.
وی تاکید کرد که عراق باید به یک توافق جامع و متوازن با همه کشورهای منطقه داشته باشد تا از تضاد منافع جلوگیری کند و از این پروژه منتفع شود. چالش کلیدی دیگر این است که عراق کشوری باثبات نیست و هرگونه تغییر سیاسی، بی ثباتی امنیتی یا رکود اقتصادی در کشور میتواند بر اجرای این پروژه تاثیر بگذارد.
فساد همچنان بزرگترین چالش پیش روی این پروژه است. زیرا عراق یکی از فاسدترین کشورهای جهان است. عراق در شاخص ادراک فساد سازمان شفافیت بینالملل در سال 2022 رتبه 157 را از 180 کشور جهان کسب کرد.
راه آهن مقاومت؛ پروژهای بزرگ برای اتصال ایران، عراق و سوریه
ایروان سعید، همکار پژوهشی در موسسه خلیج فارس در واشنگتن و استاد دانشگاه هاولر اقلیم کردستان عراق گفت: «هنوز مشخص نیست که چه شرکتهایی در اجرای این پروژه بزرگ مشارکت خواهند داشت. موضوع فساد برای شرکتهای غربی مشکل بزرگی است، آنها حساسیتهای بالایی دارند، اما اگر شرکتهای چینی این پروژه را برعهده گیرند، فکر میکنم مشکل بزرگی برای آنها نباشد».
السودانی در نوامبر سال 2022 از تشکیل شرکت ملی ساختمانی، مهندسی، پیمانکاری مکانیکی، کشاورزی و صنعتی خبر داد. نام این شرکت به نام ابومهدی المهندس، فرمانده برجسته حشدالشعبی که توسط آمریکا ترور شد، نامگذاری شد. «احتمالا حشدالشعبی عراق در این پروژه نقش کلیدی داشته باشد».
سعید افزود: پروژه «مسیر توسعه» برای عراق ضروری است، اما مشکل اصلی این پروژه، هزینه بالای 17 میلیارد دلاری آن است، چه کسی این مبلغ هنگفت را برای اجرای این پروژه تامین خواهد کرد؟ وی ادامه داد: هنوز مشخص نیست که آیا عراق قبلاً بودجه لازم را برای آن اختصاص داده است یا خیر و یا اینکه کدام شرکتها در اجرای آن مشارکت خواهند داشت.
زیاد الهاشمی، مشاور عراقی در امور حمل و نقل بین المللی، ماه گذشته طرح توسعه عراق به یک مرکز حمل و نقل را مورد تردید قرار داد و در مصاحبهای با خبرگزاری فرانسه خاطرنشان کرد که این پروژه فاقد «سیالیت» است. وی گفت: «مشتریان ترجیح میدهند کالاهای خود را مستقیماً از آسیا به اروپا بدون گذراندن فرآیند مجدد بارگیری و تخلیه حمل کنند».
منبع: عرب الجدید