مونا طاها محمود اولین روزش در مدرسه، وقتی که پیش دروازه مدرسه از پدر خود خداحافظی کرد، را به یاد میآورد. سال 1985 بود و دروازه سبز رنگ مدرسه ملک فهد که تازه در لندن افتتاح شده بود، در چشمان مونای 5 ساله خودنمایی میکرد.
این بانکدار سابق که اکنون در چهارمین دهه زندگی خود است گفت: پدر مصری و مادر انگلیسی من بخشی از جامعه روبهرشد عرب در لندن بودند که بی سروصدا در حال تحکیم پایههای اولیه خود در این شهر بودند.
پدرش برای خانه مطبوعات عربی متعلق به عربستان سعودی در هوبرن کار میکرد، جایی که روزنامههایی مانند الشرق الاوسط در اواخر دهه 70 در آنجا شروع به چاپ کردند.
دانشگاهیان، هنرمندان، پزشکان و نوآوران نفتی در جستجوی فرصتهای بهتر یا فرار از اتهامات سیاسی در کشورهایشان، به دنبال تثبیت جایگاه خود در انگلیس بودند. همه آنها به مدارس و آکادمیهای تحصیلی برای فرزندانشان نیاز داشتند و مدرسه تازه افتتاح شده ملک فهد عربستان در لندن آنچه که آنها دنبالش بودند را ارائه میداد.
مونا طاها محمود در مصاحبهای با «میدل ایست آی» گفت: «در آن زمان انتخابهای زیادی وجود نداشت. مدرسه اسلامیه وجود داشت که توسط یوسف اسلام اداره میشد، اما در آن زمان کمی محافظهکارتر بود».
وی افزود: «والدین ما به دنبال محیطی امن بودند. جایی که بتوانیم با ارزشهای اجتماعی عرب همراه با آموزش خوب انگلیسی و در یک محیط اسلامی معتدل به تحصیل بپردازیم. مدرسه ملک فهد در آن زمان بهترین گزینه از این دو منظر بود.»
مدرسهای برای همه اعراب
ملک فهد این مؤسسه آموزشی را در زمانی افتتاح کرد که پس از تحریم نفتی دهه 1970، روابط عربستان و انگلیس بار دیگر گرم شده بود. ملک فهد اغلب به عنوان فردی توصیف میشد که عربستان سعودی را به یک دولت ملی مدرن تبدیل میکرد.
فهد که از سال 1953 تا 1962 وزیر آموزش و پرورش پادشاهی بود، همچنین مدرسه اسلامی عربستان سعودی واشنگتن (1984) را در ویرجینیا افتتاح کرد. مدرسه اسلامی ملک فهد در سیدنی استرالیا (1989) و مدرسه ملک فهد در بن آلمان (1995) از دیگر مراکز آموزشی بود که وی آنها را افتتاح کرد. وی از این طریق سعی داشت میراث خود را برجای بگذارد و قدرت نرم عربستان را افزایش دهد.
فرزندان نخبگان عرب در کنار دانشآموزانی که در شهرکهای شورای غرب لندن زندگی میکردند، تحصیل میکردند. رهبران سیاسی تبعیدی، دیپلماتها، تجار سوری، پزشکان عراقی، رهبران اخوان المسلمین و مجاهدین، همگی این مدرسه را که در منطقهای مسکونی در شرق اکتون لندن واقع شده بود، برای تحصیل فرزندان خود انتخاب کردند.
عایشه الزیر، یکی دیگر از دانشآموزان سابق، به یاد میآورد: «پدرم وقتی مدرسه افتتاح شد، به عنوان معلم عربی در مدرسه مشغول به کار شد. او در سال 1980 از حلب، سوریه، جایی که من نیز در آنجا متولد شدم، به انگلیس آمد.»
وی افزد: «ما واقعاً اهمیتی نمیدادیم، یا توجه نمیکردیم که والدین دوستانمان چه کسانی هستند. در مدرسه ما فقط بچههایی بودیم که با همان چالشهایی که بچهها با آن روبرو هستند مواجه بودیم، فایده آن این بود که مجبور نبودیم ایمان خود را توضیح دهیم. این به ما این امکان را داد که به هویت خود به عنوان مسلمان و به عنوان بچه تربیت شده در انگلیس احساس اعتماد کنیم.»
اما ژئوپلیتیک جهان اطراف آنها ناگزیر در زمین بازی این کودکان تغییراتی را ایجاد کرد. در سال 1990، صدام حسین، رئیس جمهور وقت عراق به کویت حمله کرد. ملک فهد از ترس اینکه صدام ممکن است عربستان سعودی را هدف قرار دهد، به نیروهای آمریکایی اجازه داد تا پایگاهی برای استقرار 500 هزار سرباز آمریکایی در سرزمین عربستان بر پا کنند.
انگلیس متحد کویت بود. در همان سال، تعداد زیادی از کودکان کویتی وارد مدرسه ملک فهد لندن شدند و مدرسه ساختمان دیگری را افتتاح کرد.
پالواشا امانیار، دانشآموزی دیگری که در این مدرسه درس میخواند در این رابطه گفت: یادم میآید که بچههای کویتی نوشتههایی بر روی کیفهایشان بود به این مضمون «کویت آزاد». اما برخی از بچههای عراقی بر روی کلمه آزاد خط میکشیدند و مینوشتند «کویت چی؟». به گفته وی: به آنها [دانشجویان کویتی] رفتار ترجیحی داده شد، مانند اینکه اول آنها برای ناهار بروند.»
پدرش محمد اشرف امانیار، جراح و رئیس مجاهدین افغان در اروپا بود.
مدیریت ضعیف
تعطیلی این مدرسه پس از 38 سال برای معلمان شاغل در آنجا و تقریباً 500 دانشآموز ثبتنامشده شوکهکننده بود. در ماه مه، هیئت امنا به ریاست شاهزاده خالد بن بندر بن سلطان بن عبدالعزیز آل سعود، سفیر عربستان سعودی در انگلیس، نامهای به والدین صادر کرد که در آن تعطیلی مدرسه با «تاسف بسیار» تأیید شد.
در این نامه آمده بود که در بودجه این مدرسه توسط عربستان سعودی پس از تغییر در سیاست آموزشی آن تجدید نظر شده است و «از پایان سال تحصیلی جاری بودجه این مدرسه دیگر تامین نخواهد شد.»
این اعلان هم والدین و هم دانشآموزان را در تنگنا قرار داده بود و در تلاش بودند تا مدارس جدیدی را برای سال تحصیلی آینده پیدا کنند. یکی از والدین که دو فرزندش در این مدرسه درس میخواندند گفت: این مسئله بسیار ضعیف مدیریت شد. با اینحال این فرد حاضر نشد هویت خود را فاش کند زیر از عواقب ماجرا همچون ممانعت از سفر حج عمره یا تمتع میترسید.
درخواستهای مردم و نمایندگان مجلس انگلیس برای متوقف کردن این امر کار ساز نبود. اینکه چگونه میشود کشوری با ثروت عربستان سعودی ممکن است مشکلات مالی داشته باشد، تعجب بسیاری را به همراه داشته است.
سیاستهای عربستان از جمله آمادگی این کشور برای پرداختهای نجومی به بازیکنان برتر فوتبال درحالیکه این کشور توانایی ایفای تعهدات آموزشی خود را ندارد، یکی از موضوعاتی است که توسط کاربران فضای مجازی به سخره گرفته شد.
آخرین گزارش حسابهای این مدرسه در Companies House برای سال 2021 سرمایهگذاری 6,437,909 پوندی (8,427,544 دلار) از سوی دولت عربستان سعودی به همراه 456,624 پوند (597,743 دلار) شهریه کودکان غیرسعودی که در مدرسه تحصیل میکردند را نشان میدهد.
براساس این گزارش متولیان «مطمئن هستند که مدرسه منابع کافی برای اجرای تعهدات فعلی خود در آینده قابل پیشبینی را دارد.» یکی از والدین در این زمینه گفت: «حتماً چیزی پشت درهای بسته اتفاق افتاده است، با اینحال تنها کاری که ما میتوانیم انجام دهیم فقط حدس و گمان است.»
با اعلام بسته شدن مدرسه، احساسات فارغالتحصیلان مدرسه متفاوت بود. برخی میگفتند که زمانش فرا رسیده بود، در حالی که برخی دیگر هنوز به روزهای مدرسه قدیمی خود علاقه داشتند. چیزی که همه آنها بر آن توافق داشتند این بود که دنیای کوچک ایجاد شده توسط مدرسه، یک شبکه خانوادگی و دوستیهای پایدار ایجاد کرده بود.
مروه البرهمی، یکی از دانشآموزانی که در دهه 90 در این مدرسه درس خوانده بود، گفت: ما همه مسلمان بودیم اما به هیچ وجه همگن نبودیم. به یاد دارم که در وقت نماز در مدرسه دخترانه، عدهای بودند که همیشه نماز میخواندند و عدهای به بهانههای متعدد نماز را ترک کرده بودند. به گفته وی؛ «اما هرگز قضاوتی هم وجود نداشت، زیبایی آن همین بود.»
آغاز پایان
ابتسام البسام، رئیس سابق مدرسه ملک فهد عربستان و سفیر فقید عربستان در لندن، غازی القصیبی، برای یک دهه از 1992 تا 2002، با هم کار کردند تا بر تعالی آموزشی این مرکز تمرکز کنند.
البرهمی گفت: «در آن زمان روی مدرسه سرمایهگذاری شد و به دلیل روابط دیپلماتیک عربستان و انگلیس، ما مهمانان ویژهای مانند مارگارت تاچر [یا] جان میجر داشتیم که در رویدادهای ویژه جوایزی را به ما اهدا میکردند». اما با تغییر رهبری مدرسه، جهت آن نیز تغییر کرد. آنها برنامه درسی را تغییر دادند و برنامه درسی را مطابق با عربستانیها پیاده کردند و به این ترتیب به شرایط دیگر دانشآموزان بیتوجهی کردند.
وی تاکید کرد: «این آغاز پایان بود».
در سال 2007، این مدرسه متهم به استفاده از کتابهای درسی عربستان برای آموزش نفرت شد، ادعایی که هم معلمان و هم دانشآموزان آن را رد میکنند. سمیه یوسف، رئیس مدرسه در آن زمان، اصرار داشت که در این مدرسه به هیچ وجه به دانشآموزان نفرت یا عدم تحمل مذهبی آموزش داده نشده است.
تقریباً در همان زمان، مدرسه خواهر آن در بن، آلمان، به دلیل متهم شدن به پرورش ایدئولوژی افراطی تعطیل شد.
در سال 2020، این مدرسه برای برای اولین بار در تاریخ خود به صورت مشترک با دیگر موسسات آموزشی همکاری کرد. این یک تغییر بزرگ، هم از نظر فرهنگی و هم از نظر نمادین مهم بود. به همین خاطر لیستهای انتظار برای پیوستن به مدرسه شکل گرفته بود. اما این کافی نبود، تصمیم برای انحلال این مدرسه از قبل گرفته شده بود.
اصلاحات آموزشی عربستان
آموزش و پرورش عربستان به طور سنتی بر مطالعه زبان عربی، قرآن و قوانین شریعت متمرکز بوده است.
براساس مقالهای که توسط تسیر میرغانی، پژوهشگر و استاد دانشگاه داربی در سال 2020 منتشر شد؛ در سال 1925 بود که پادشاهی شکل ساختارمندتری از آموزش را بر اساس یادگیری یادداشتی معرفی کرد. وی در مقاله خود استدلال کرد برای اینکه نظام آموزشی عربستان اصلاح شود، باید از یادگیری غیرمستقیم دور شود و اجازه تفکر انتقادی را بدهد.
با راهاندازی چشمانداز 2030 – یک استراتژی اقتصادی و اجتماعی برای تنوع بخشیدن به اقتصاد و کاهش وابستگی به نفت – این پادشاهی اصلاحات آموزشی را یکی از اولویتهای اصلی خود قرار داده است.
به عنوان بخشی از ابتکار 22 میلیارد دلاری اصلاحات راهبردی آموزش، کتابهای درسی در حال اصلاح و بازنگری هستند، معلمان آموزش میبینند و گفته میشود تفکر انتقادی نیز تشویق میشود.
تحت برنامه بورسیه تحصیلی ولیعهد محمد بن سلمان که سال گذشته راهاندازی شد، به هزاران دانشجوی عربستانی بورسیه تحصیلی از جمله شهریه دانشگاه و کمک هزینه ماهانه در دانشگاههای پیشرو در سراسر جهان ارائه شده است.
نامه هیئت امنای مدرسه ملک فهد لندن که به والدین ارسال شد به اصلاحات آموزشی در راستای چشم انداز 2030 عربستان سعودی اشاره داشت که دلیل بسته شدن «بعضی موسسات» است.
ایالات متحده بهترین گزینه برای دانشجویان عربستان سعودی است که از دهه 1950 تحصیلات عالی را در آنجا دنبال میکنند. انگلیس دومین مقصد مورد علاقه دانشجویان عربستانی است. ارقام 2020-2021 نشان میدهد که 8750 دانشجوی عربستانی در انگلیس در حال تحصیل هستند. با این حال مشخص نیست که چه تعداد از این دانشجویان بورسیه دولتی بودهاند.
اکثر فرزندان این دانشجویان در مدرسه ملک فهد عربستان لندن ثبتنام کرده بودند.
مونا طاها محمود در حالی که دروازههای آهنین سبز رنگ مدرسه را برای آخرین بار در اوایل ژوئیه نگاه میکرد، گفت: «جای تعجب است که سرمایهگذاری بهتر و اصلاحات آموزشی برای مدرسهای که بر ارزشهای تربیتی و اسلامی که روزگاری بر آن تاکید داشته است، در نظر گرفته نشده است.»
منبع: میدل ایست آی