ترکیه بی سر و صدا اقدامات سیاسی را برای پیشبرد منافع خود و رفع خلاء قدرت در نیجر در پس زمینه یک کودتا که احساسات ضد غربی در داخل کشور را تشدید کرده، آغاز کرده است. این کودتا چالشهای مالی و اقتصادی زیادی برای نیجر به همراه داشته است.
مهمترین نشانه حمایت ضمنی ترکیه از حکومت نظامی نیجر مستقیماً از جانب رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه صورت گرفت. وی پس از نماز جمعه 4 آگوست در سخنانی با تمجید از تصمیم حاکمان نظامی نیجر در توقف صادرات اورانیوم و طلا به فرانسه، گفت: «ما در تلاش هستیم تا روابط مثبت خود را با آنها حفظ کنیم.»
اردوغان با انتقاد از فرانسه به دلیل آنچه که وی آن را ظلم و ستم تاریخی فرانسه در آفریقا نامید، گفت:توقف صادرات نیجر پاسخی به اقدامات ظالمانه فرانسه است. وی خاطرنشان کرد که این اقدامات {ظالمانه} به نیجر محدود نمیشود، بلکه به الجزایر، رواندا و مالی نیز گسترش یافته است.
اردوغان با اشاره به صادرات غلات به آفریقا از اوکراین و روسیه از طریق دریای سیاه، تاکید کرد که موضع ترکیه با روسیه مطابقت دارد، به این معنی که هر دو کشور نارضایتیهای مشابهی در این زمینه از کشورهای اروپایی دارند. به گفته وی سیاستهای کشورهای اروپایی منجر به تحت فشار قرار گرفتن کشورهای فقیر شده است.
دومین نشانه درباره دیدگاه ترکیه در مورد تحولات نیجر از طریق بیانیهای که توسط شورای امنیت ملی ترکیه منتشر شد، ظاهر شد. این نهاد که اغلب به عنوان دولت در سایه در ترکیه شناخته میشود، نقشی محوری در شکل دادن به سیاست خارجی و امنیتی این کشور دارد. این بیانیه در جلسهای به رهبری اردوغان و با حضور رهبران ارتش، سران اطلاعاتی و تعدادی از وزاری دولت تهیه شد.
براساس این بیانیه، ترکیه نه تنها از محکوم کردن یا انتقاد از کودتای نیجر خودداری کرد، بلکه به طور ظریفی در مقابل نارضایتی کشورهای غربی و موضعگیری ضد کودتا توسط کشورهای آفریقایی منطقه ایستاد. در این بیانیه آمده است که «حل و فصل مسائل این قاره باید توسط کسانی که به این قاره تعلق دارند، صورت گیرد.»
همچنین بیانیه شورای امنیت ملی ترکیه برخلاف بیانیه وزارت خارجه این کشور- (صادره در 27 ژوئیه) که از اصطلاح «کودتا» استفاده کرد اما از محکوم کردن یا انتقاد صریح از رهبران کودتا خودداری نمود – به طور آشکاری از توصیف تسلط نظامی به عنوان یک کودتا خودداری کرد. این بیانیه احتمالا بیشتر نشان دهنده دیدگاههای واقعی رهبری نظامی و سیاسی ترکیه است و بیانیه وزارت خارجه میتواند به عنوان یک ژست دیپلماتیک با هدف راضی کردن مخاطبان خارجی تلقی شود.
مطابق با موضع دولت، آناتولی، خبرگزاری دولتی ترکیه نیز گزارشها و تحلیلهایی را منتشر کرد که بر مشارکت فزاینده ترکیه در آفریقا که به تشدید احساسات ضد غربی در منطقه کمک کرده است، تأکید کرد.
این خبرگزاری در مقاله در 4 آگوست تاکید کرد که اظهارات اردوغان، همراه با تلاش نهادهای دولتی مانند بنیاد معارف (مجرای صدور اسلام سیاسی به خارج از کشور) و آژانس همکاری و توسعه ترکیه یک سازمان همکار با سرویس اطلاعات ترکیه تحت عنوان کمکهای توسعهای) به طور جمعی در تقویت احساسات ضد امپریالیستی و ضد استعماری در غرب آفریقا نقش داشتهاند.
به نظر میرسد رهبران نظامی نیجر حمایت ضمنی ترکیه از تلاشهای آنها برای حفظ کنترل خود را در میان فشار فزاینده کشورهای غربی و ائتلاف کشورهای منطقه به رسمیت شناختهاند. براساس اطلاعات بدست آمده از FlightRadar24، پلتفرم نظارت بر ترافیک هوایی، با وجود بسته شدن حریم هوایی نیجر در 4 آگوست، به دلیل نگرانی در مورد مداخله نظامی احتمالی بلوک منطقهای غرب آفریقا، یک هواپیمای ایرباس A330 خطوط هوایی ترکیه با موفقیت پرواز رفت و برگشت بین استانبول و نیامی را در 8 آگوست انجام داد.
تصمیم حکومت نظامی نیجر برای بستن حریم هوایی خود پاسخی به ضرب الاجل تعیین شده توسط جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا جهت بازگرداندن حکومت غیرنظامی به رهبری محمد بازوم، رئیس جمهور مخلوع است. جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا در حال آماده سازی یک استراتژی مداخله نظامی بالقوه در صورتی که حکومت نظامی نتواند شرایط مشخص شده را برآورده کند، است.
در 6 آگوست، حکومت نظامی گردهمایی حامیان کودتا را در نیامی، پایتخت این کشور ترتیب داد تا حمایت مردمی خود را به نمایش بگذارد. در این تظاهرات، شرکت کنندگان پرچم ترکیه را به عنوان نمادی از قدردانی از موضع دولت اردوغان در مورد رویدادهای در حال وقوع در نیجر به نمایش گذاشتند.
در 10 آگوست، یک گزارش تایید نشده توسط شبکه تلویزیونی اپوزیسیون ترکیه، هالک تی وی، منتشر شد که حاکی از آن بود که آژانس اطلاعاتی ترکیه موسوم به میت به همراه سلجوک بایراکتار، داماد اردوغان احتمالا در کودتای نظامی نیجر نقش داشته باشند. با این حال، این گزارش اطلاعات خاصی در مورد نحوه مشارکت ترکیه در برکناری اولین رئیس جمهور منتخب نیجر از سمت خود ارائه نکرد.
در نوامبر 2021، براساس اسناد محرمانه فاش شده، سفارتخانههای ترکیه در پایتختهای کشورهای منطقه آفریقای غربی برای جمعآوری اطلاعات درباره منتقدان دولت اردوغان در آن کشورها فعالیت داشتند.
این اسناد بینشی از این واقعیت را ارائه میدهند که سفارتخانههای ترکیه اطلاعاتی را در مورد شهروندان ترکیهای که گمان میرود وابسته به جنبش گولن، اپوزیسیون اردوغان و همچنین آموزگاران ترک، نمایندگان انجمنهای محلی و تجار و اعضای خانواده آنها که در این منطقه زندگی میکنند، جمع آوری میکردند.
آژانسهای ترکیهای متعددی در نیجر فعال هستند، از جمله بنیاد امور مذهبی ترکیه، بنیادی مرتبط با دولت که داراییهای قابل توجهی دارد و بودجه سالانه آن بیش از یک میلیارد لیره ترکیه است. هدف اصلی این بنیاد تبلیغ ایدئولوژی اسلامگرای سیاسی دولت اردوغان در خارج از مرزهای ترکیه است.
بنیاد معارف، موسسهای که توسط دولت ترکیه تامین مالی میشود، 10 مدرسه را در نیجر اداره میکند. این بنیاد که به عنوان یک ابتکار شاخص رئیس جمهور اسلامگرای ترکیه معرفی میشود، به عنوان توسعه مدیریت او عمل میکند و خدمات آموزشی مذهبی را به عنوان بخشی از یک تلاش گستردهتر تبلیغی ارائه میدهد. رهبری این بنیاد که به طور رسمی توسط قانون در سال 2014 تأسیس شد، توسط افرادی تشکیل شده است که وابستگیهای شناخته شدهای به دیدگاههای جهادی دارند.
در چند سال گذشته، ترکیه چندین قرارداد دوجانبه با نیجر برای همکاری در جبهههای مختلف از جمله آموزش نظامی، مشارکت در صنایع دفاعی، پیشرفت هیدروکربنها و بخشهای انرژی و معدن منعقد کرده است. آنکارا همچنین متعهد شده است که فناوری نظامی پیشرفته از جمله فروش پهپادهای مسلح را در اختیار نیجر قرار دهد.
نیجر تنها کشور غرب آفریقا نیست که ترکیه برای مقابله با نفوذ غرب، به ویژه فرانسه و ایالات متحده آمریکا، تلاش کرده نفوذ خود را در آن کشور گسترش دهد. کشور مالی نیز یکی دیگر از کشورهای آن منطقه است که روابط گستردهای با ترکیه دارد. این درحالی است که حاکمان مالی توسط وزارت خزانهداری آمریکا به دلیل ارتباط و همکاری با گروه مزدور روسی واگنر تحریم شدهاند.
روابط فزاینده میان ترکیه و حاکمان نظامی مالی در سالهای اخیر از طریق کمکهای نظامی، آموزشی، بازرگانی و طرحهای سرمایهگذاری، که همگی بخشی از کمپین دولت اسلامگرای اردوغان برای مهار نفوذ غرب در آفریقا هستند، شکل گرفته است. ناگفته نماند که این کمپین شدیدا توسط روسیه و چین نیز دنبال میشود.
در واقع، به نظر میرسد که کودتا در نیجر فرصتهای جدیدی را به دولت اردوغان برای افزایش نفوذ خود و تسهیل تغییرات سیاستهایی که مطابق با ترجیحات آنکارا هستند، مهیا کرده است.
با این حال، استراتژی ترکیه در آفریقا به قیمت تیرگی بیشتر روابط با ایالات متحده آمریکا و اروپا تمام میشود، از طرف دیگر اردوغان برای نجات اقتصاد بیمار کشورش نیاز به بهبود و ترمیم روابط با آنها دارد. به همین خاطر ممکن است نفوذ ترکیه در آفریقا به یک مخمصه استراتژیک تبدیل شود.
در ۲۶ جولای، فرماندهان نظامی نیجر محمد بازوم را بازداشت و سرنگونی دولت او را اعلام کردند. حاکمان نظامی نیجر پس از تصاحب قدرت مرزهای کشور را بستند، مؤسسات دولتی را به حالت تعلیق درآوردند و ضمن اعلام تشکیل حکومت نظامی، منع آمد و شد اعلام نمودند.
نیجر نزدیک به پنج درصد از عرضه جهانی اورانیوم را به خود اختصاص داده است. به گفته آژانس هستهای اتحادیه اروپا، این کشور دومین تأمینکننده بزرگ اورانیوم طبیعی اتحادیه اروپا در سال گذشته بود. نیجر همچنین حدود ۱۵ درصد اورانیوم فرانسه را تأمین میکرد.
عمده صادرات نیجر طلا (۲.۷ میلیارد دلار)، دانههای روغنی (۳۴۴ میلیون دلار)، مواد شیمیایی رادیواکتیو (۲۹۷ میلیون دلار)، نفت تصفیه شده (۲۳۵ میلیون دلار)، اورانیوم و توریم (۳۶.۵ میلیون دلار) و گوشت است. بر اساس گزارش رصدخانه OEC، بیشترین صادرات این کشور به امارات متحده عربی (۲.۶۸ میلیارد دلار)، چین (۳۴۴ میلیون دلار)، فرانسه (۱۹۷ میلیون دلار)، بورکینافاسو (۱۲۳ میلیون دلار) و مالی (۱۱۰ میلیون دلار) است.
منبع: Nordic Monitor