توسعه صادرات میوه و ترهبار ازبکستان به روسیه با چالشهای کشاورزی سنتی، ضعف زیرساختها، وجود واسطهها، کمبود اطلاعات، امور گمرکی و لجستیکی مواجه است. ازبکستان میتواند با عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و مجامع منطقهای و استفاده از ظرفیت پروژه آگرواکسپرس در رفع این چالشها قدم بردارد و سهم خود را در بازار میوه و ترهبار روسیه، افزایش دهد.
تاشکند و مسکو در چند سال گذشته به طور فعال زیرساختهای نگهداری و حملونقل میوه، ترهبار و مواد غذایی را توسعه دادهاند. شرکتهای روسی شبکهای از مراکز لجستیکی را در ازبکستان ایجاد کردهاند و پروژه آگرواکسپرس را که یک کریدور سبز برای دسترسی به کشورهای جنوب شرقی آسیاست، ترویج دادهاند.
در حال حاضر چه عاملی مانع از افزایش صادرات میوه و ترهبار ازبکستان به بازار روسیه میشود؟ آیا محصولات ازبکستان میتوانند جایگزین میوه و ترهبار ترکیه در بازار روسیه شوند؟ چگونه میتوان کارایی پروژه آگرواکسپرس را افزایش داده و در کنار آن هزینه نهایی مواد غذایی را کاهش داد؟ مدرس ارشد اقتصاد جهانی، حقوق و روابط بینالملل دانشگاه دولتی اقتصاد و مدیریت نووسیبیرسک پاسخ میدهد.
به گفته وی، ازبکستان امروز یکی از ده کشور بزرگ تأمینکننده میوه و ترهبار روسیه است. سال گذشته، میزان صادرات میوه و ترهبار ازبکستان به روسیه در مقایسه با سال 2018 دو برابر شده و به 470 میلیون دلار رسیده است. سال گذشته، صادرات میوه تقریباً سه برابر شدi و به حدود 360 میلیون دلار و ترهبار دو برابر شده و به 112 میلیون دلار رسید. در راستای استراتژی توسعه کشاورزی تاشکند تا سال 2030، صادرات میوه و ترهبار ازبکستان به روسیه باید به یک میلیارد دلار برسد.
در 5 تا 10 سال آینده، ازبکستان نمیتواند جایگزین ترکیه در بازار میوه و ترهبار شود. باتوجهبه ظرفیت بازار روسیه آیا این اقدام ضرورت دارد؟ به گفته کمیته نظارت بر دامپزشکی و گیاهپزشکی، فهرست صادرکنندگان میوه و ترهبار در سال 2022 عبارتاند از: ترکیه، اکوادور، مصر، بلاروس، ایران، آذربایجان و ازبکستان. در سال 2021 صادرات میوه و ترهبار ترکیه به روسیه بیش از یک میلیارد دلار بوده است. بخش غیررسمی در این زمینه که در گزارشهای آماری لحاظ نمیشود افزایش پیدا کرده است.
میوه و ترهبار ترکیه در طول سال در طیف وسیعی عرضه میشود که بسیار گستردهتر از فرصتهای ازبکستان است. بهعنوانمثال، مرکبات سهم بزرگی در بازار میوه و ترهبار روسیه دارند که تاشکند توان عرضه این محصول را ندارد. بااینحال، در بازار فدراسیون روسیه فضای کافی برای همه وجود دارد و ازبکستان میتواند بدون توجه به رقبا مزایای خود را توسعه دهد.
در سطح کارشناسی، مشکل در توسعهنیافتگی مکانیسمهای اجتماعی تعامل بین تولیدکننده و مصرفکننده نهایی است که هزینه ارتباط و مبادله را افزایش میدهد. رویه نظاممند برای عرضه محصول از کشاورز به شهرنشین وجود ندارد. توپ دست لژیونرهایی است که سودهای بادآورده کسب میکنند.
تجارت غیررسمی میوه و ترهبار غالباً در قالب قاچاق است و ریسک فاسدشدن محموله وجود دارد. مرزهای ازبکستان حفرههای کنترل شدهای دارند که از طریق آن میوه و ترهبار، از جمله انواع خشک شده، با دورزدن عوارض گمرکی، مالیات، هزینهها و گواهینامهها به قلمرو کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا قاچاق میشود.
در ازبکستان، مانند سایر کشورهای منطقه، زنجیرههای غیررسمی عرضه میوه وجود دارد که بر اساس روابط شخصی شکل یافتهاند. این زنجیرهها بر قیمت نهایی محصول و ثبات عرضه به فدراسیون روسیه تأثیر منفی میگذارند. در کشورهای آسیای میانه تولیدکنندگان میوه و ترهبار کشاورزان روستایی هستند؛ اما مسیر بازار محلی به بازار شهری و بهویژه بازار خارجی را واسطههای متعدد احاطه کردهاند. امروزه ردیابی کالاها از باغ به سفره تقریباً غیرممکن است. در نتیجه، میوه و ترهبار در بازار روسیه دهها برابر از قیمت تولیدکننده گرانتر هستند، اما سود اصلی نصیب افرادی میشود که مشارکت کمی در کشت این محصولات دارند.
علاوه بر مسائل نظارتی، مشکل دیگر بر سر راهِ رقابتپذیری، رشد سنتی و شیوههای تجارت کشاورزی است. تسلط بازار و زنجیرههای عرضه ناقص، آگاهی تولیدکنندگان را از الزامات بازار کاهش میدهد. بخش خردهفروشی در آسیای مرکزی بهتازگی در حال ظهور است. روشهای سنتی باعث میشود که تجزیهوتحلیل در بازار کارایی نداشته باشد. میوه و ترهبار در مناطق توسعهنیافته، بدون تخصص، با سطح پایین مکانیزاسیون و پشتیبانی ضعیف تکنولوژیکی کشت میشوند که امکان ادغام مستقل در زنجیره مصرف را تا حد زیادی کاهش میدهد و اطمینان از عرضه میوه و ترهبار باکیفیت بالا بهصورت مستمر در تمام طول سال را غیرممکن میکند.
علاوه بر این، حمایت گرایی کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا که شامل ازبکستان نمیشود، قابلچشمپوشی نیست. موانع گمرکی و تجاری منجر به افزایش قیمت تمام شده محصولات ازبکستانی میشود که پتانسیل رقابتی آنها را در بازار میوه و ترهبار روسیه کاهش میدهد. پیچیدگی رویههای گمرکی در نقاط مرزی و گمرکی، مدت حمل را طولانی میکند که این امر ریسک ایمنی و کیفیت محصولات را بیشتر میکند. برایناساس، جغرافیای عرضه، به مناطق مرکزی روسیه و سیبری محدود میشود و در خاور دور علیرغم تقاضای زیاد، میوه و ترهبار ازبکستان در حجم بسیار کمی عرضه میگردد.
با فعالسازی پروژه آگرواکسپرس میتوان وضعیت را به میزان قابلتوجهی بهبود بخشید. به گفته وی، در مجمع اقتصادی شرق 2023 که اخیراً برگزار شد، جلسه جداگانهای به این موضوع اختصاص یافت، اما با تمرکز بر جنوب شرقی آسیا. جلسات دیگری با عنوان “اوراسیا آگرواکسپرس: فرصتهای جدید برای تجارت در منطقه آسیا و اقیانوسیه.” برگزار شد که موضوع ارتباط، فرصتها و همچنین مسائل مربوط به عبور از مرزها، رفع موانع تجاری، توسعه کریدورهای حملونقل و افزایش عرضه محصولات کشاورزی بررسی گردید.
کریدور “روسیه – ازبکستان” راهاندازی شده است و در حال حاضر از آن بهرهبرداری میشود.
باتوجهبه اعلام سازمان غیرانتفاعی مستقل “اوراسیا آگرولوژیکیس”، تا سال 2025، ادغام زیرساختهای حملونقل اتحادیه اقتصادی اوراسیا در کشورهای آسیای مرکزی و جنوب شرقی و همچنین چین میتواند امکان حملونقل سالانه تا 500 هزار تن میوه و ترهبار را فراهم کند. این یک پروژه بسیار امیدوارکننده است که مناطق وسیعی را پوشش میدهد.
“اوراسیا آگرواکسپرس” مطمئناً به ازبکستان در حل مشکلات محافظت از کالاها، بهویژه برای میوههای حساس، و همچنین افزایش حجم تجارت و جغرافیای عرضه کالا به روسیه کمک خواهد کرد. بهطورکلی، این پروژه باهدف بهینهسازی هزینههای حملونقل، یکپارچهسازی و افزایش گردش مالی برای همه اعضاست. برای اجرای موفقیتآمیز آن نیاز به تأمین مالی است تا افزایش ظرفیت مسیرهای موجود، ساخت کریدورهای جدید، یکپارچهسازی مدیریت با یک اپراتور واحد، ایجاد هابها و مراکز توزیع مواد غذایی اجرایی شوند.
ایجاد زیرساختهای مشترک برای عرضه متقابل میوه و ترهبار و مواد غذایی در آینده میتواند به ثبات قیمتها در بازارها کمک کند. اکنون دشوار است بدون ابهام به این سؤال پاسخ دهیم که چه زمانی هزینه نهایی برای مصرفکنندگان روسی و ازبکی کاهش مییابد، زیرا این به عوامل زیادی از جمله مشارکت ازبکستان در اتحادیه اقتصادی اوراسیا بستگی دارد.
وضعیت اقتصادی منطقه به دلیل تحریمهای خارجی و فرآیندهای اقتصادی داخلی بهسرعت در حال تغییر است. فدراسیون روسیه بهعنوان یکی از مبتکران ایجاد اتحادیه اقتصادی اوراسیا نمیتواند تجارت جمعی و رژیمهای تعرفهای موجود را نادیده بگیرد. از نظر افزایش صادرات میوه و ترهبار عضویت کامل در اتحادیه اقتصادی اوراسیا برای ازبکستان سودآور است و اجازه مییابد در خط مقدم حلوفصل مسائل تعرفه، لجستیک، سرمایهگذاری و سایر مسائل شرکت کنند. دیدار اخیر سران کشورهای آسیای میانه باعث ایجاد خوشبینی در زمینه مقررات حملونقل و لجستیک شده است.
بازار ازبکستان نیز موردتوجه تولیدکنندگان مواد غذایی روسیه است که فعالانه به دنبال بازارهای جدید در کشورهای مستقل مشترکالمنافع هستند.
آسیای میانه یک جهت استراتژیک برای همکاری است. رویارویی فدراسیون روسیه و غرب و تحریمها بستر همکاری کشورهای آسیای میانه با روسیه در زمینه لجستیک، پرداخت و زیرساخت را فراهم کرده است؛ بنابراین، رهبران کشورها در حال حاضر فعالانه به دنبال رفع موانع موجود در قالب چندجانبه هستند.
درهرصورت، ازبکستان یک مسیر امیدوارکننده برای تجارت روسیه است. در منطقه نووسیبیرسک، سرکنسولگری ازبکستان در ایجاد همکاریهای اقتصادی بسیار فعال است. در نتیجه، بیش از سه هزار کارآفرین تنها از منطقه نووسیبیرسک با جمهوری ازبکستان کار میکنند.
اقدامات دولت ازبکستان در زمینه اصلاحات قانون اساسی، موضعگیری دولت بهعنوان یک دولت قانونی، آزادسازی قانون سرمایهگذاری و مالیات ازبکستان را برای کارآفرینان جذاب کرده است. اکنون بسیاری از کارآفرینان تصمیم گرفتهاند که در ازبکستان تولید کنند. طبق اعلام وزیر امور خارجه ازبکستان، روسیه با سبد پروژههایی به ارزش 28 میلیارد دلار در صدر فهرست سرمایهگذاران جمهوری ازبکستان است.
در حال حاضر هیچ مشکل سیستماتیکی در روابط روسیه و ازبکستان وجود ندارد؛ اما پیشآمدن مسائل جزئی منتفی نیست.
بیایید همان آگرواکسپرس را در نظر بگیریم که یک مدل ثابت عرضه و تقاضا برای صادرات میوه ترهبار ازبکستان به روسیه است. آیا برای این کار حملونقل و زیرساختهای آن فراهم است؟ در کنار میوه و ترهبار، گوشت، لبنیات و محصولات شیرینیپزی نیز وجود دارد. حل مشکل کمبود اطلاعات در بین تولیدکنندگان روسی ضروری است. نیازهای بازار ازبکستان بر بسیاری از عوامل دیگر تأثیر خواهد گذاشت.
منبع: Podrobno