بر اساس گزارش ویژه سرویس ترکی دویچه وله (DW Türkçe) _رسانه آلمانی مخالف ترکیه_ چنگیز هلدینگ، یکی از پنج شرکتی که در دوران ریاست جمهوری رجب طیب اردوغان، تعداد زیادی از مناقصههای بزرگ در ترکیه را دریافت کردهاند، صاحب یک مجوعه رسانهای در بوسنی و هرزگوین است.
به گزارش دویچه وله، مهمت چنگیز، رئیس هلدینگ چنگیز که از حامیان حزب حاکم عدالت و توسعه ترکیه (AKP) شناخته میشود، از طریق شرکتهای برون مرزی ثروت خود را پنهان و از پرداخت مالیات اجتناب میکند.
بر اساس فهرست «ثروتمندترین افراد» منتشر شده توسط فوربس ترکیه در سال 2020، ذینفعان هلدینگ چنگیز حداقل 2.2 میلیارد دلار ثروت دارند. DW ترکی از طریق پروژههای تحقیقاتی Pandora Papers و Panama Papers فاش کرد که هلدینگ چنگیز بخشی از ثروت خود را در کشورهایی که به بهشت مالیاتی معروف هستند سرمایهگذاری کرده است.
یکی از دهها شرکتی که توسط هلدینگ اداره میشود، شرکت Eti Bakır A.Ş. است که در سال 2004 خصوصی شده و به هلدینگ چنگیز واگذار شد. تنها در سال 2021 میزان مشوقهایی که این شرکت از دولت ترکیه دریافت کرده به صدها میلیون لیر میرسد.
بر اساس اسنادی که دویچه وله ترکی به دست آورده است، اتی باکیر آ.ش. شرکتی به نام سیمورگ مدیا در بوسنی و هرزگوین با سرمایه 58 هزار مارک بوسنی و هرزگوین (BAM) یعنی تقریباً 29 هزار یورو تأسیس کرده است.
همچنین گزارشهای منتشر شده نشان میدهد، سیمورگ مدیا دو رسانه وابسته به نامهای «فاکتور» که یک سایت خبری آنلاین روزانه است ویک هفته نامه سیاسی با نام STAV دارد که هم اکنون در اختیار گروه چنگیز قرار دارد.
بورکا رودیک، دبیرکل انجمن روزنامه نگاران بوسنی و هرزگوین در گفتگو با دویچه وله ترکی، تاکید کرد که نشریات سیمورگ، مردم بوشناک را که نیمی از جمعیت کشور را تشکیل میدهند، جامعه ی هدف خود قرار داده است. او گفت: «کشور ما همانند بازار کوچکی است و رسانههای سیمورگ تنها بر بخشی از فدراسیون بوسنی و هرزگوین متمرکز شده است. آنها هیچ شانسی برای کسب سود برای تبدیل شدن به یک رسانه پایدار ندارند.»
به گفته رودیک، این وضعیت همچنین نشان میدهد که سرمایهگذاری رسانهای چنگیز هلدینگ به جای ایجاد درآمد اقتصادی، ممکن است با انگیزههای سیاسی باشد.
کان ارتونا، استاد دانشگاه و فعال رسانه ای، به دویچه وله گفت که شرکتهای بینالمللی مانند هلدینگ چنگیز نه تنها برای کسب سود، بلکه برای ایجاد حوزه نفوذ برای خود و حامیانشان، به ویژه در کشورهایی که روابط خوبی با آنها برقرار کردهاند، وارد عرصه رسانه میشوند.
هلدینگ چنگیز برنده مناقصههای بزرگ شد
هلدینگ چنگیز از سال 2012 در سراسر بوسنی و هرزگوین مناقصههایی بزرگ دریافت کرده است. ارزش کل دو پروژه بزرگراهی که تنها در سال 2012 انجام شد، 383 میلیون دلار (تقریبا 306 میلیون یورو) بود. این هلدینگ در سال 2012 برنده مناقصه پروژه بزرگراه C5 که بوسنی هرزگوین را از دریای آدریاتیک به دیگر کشورهای اروپایی متصل میکند، شد که گرانترین پروژه بزرگراهی در تاریخ این کشور بود.
همچنین این شرکت در سال 2018 برنده مناقصه بزرگراه به ارزش 67.3 میلیون یورو و در سال 2020 برنده مناقصه ساخت بزرگراه دیگری به ارزش تقریبی 208 میلیون یورو شد. در مارس 2023، مناقصه پروژه بزرگراه جدید به ارزش تقریبی 420 میلیون یورو که رکورد بزرگترین مناقصه کشور را دوباره شکست، به هلدینگ چنگیز واگذار شد.
ارزش پروژهها بیشتر از ارزش تجارت ترکیه و بوسنی است
ارزش کل پروژههایی که توسط اداره دولتی بزرگراههای بوسنی و هرزگوین، بین سالهای 2019 تا 2023 به مناقصه گذاشته شده است، بالغ بر 1 میلیارد و 275 میلیون یورو بوده است. هلدینگ چنگیز 627 میلیون یورو معادل 49 درصد از ارزش این پروژهها را برعهده گرفته است. بر اساس دادههای مرکزآمار ترکیه (TUIK) حجم تجارت بین ترکیه و بوسنی و هرزگوین در سال 2022 به 900 میلیون یورو رسیده است. در کشوری که تولید ناخالص داخلی آن 24 میلیارد یورو است، ارزش کل مناقصات برنده شده توسط هلدینگ چنگیز در 11 سال گذشته بیش از یک میلیارد یورو بوده است. بیشتر منابع مالی این پروژهها توسط بانک اروپایی بازسازی و توسعه و بانک سرمایهگذاری اروپا تامین شده است.
بر اساس گزارش رسانهای «تبلیغات، اطلاعات نادرست و سخنان نفرت پراکنی رسانهها و ارتباطات در بوسنی و هرزگوین» که در سال 2020 با حمایت اتحادیه اروپا منتشر شد،STAV وابسته به هلدینگ چنگیز به تبلیغ احزاب سیاسی میپردازد. بر اساس این گزارش، «هر گونه انتقاد از SDA(حزب اقدام دموکراتیک) به عنوان حمله به بوشناکها و دولت نشان داده میشود و همچنین نشریاتی وجود دارند که به ویژه از رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه حمایت میکنند.
دیریم اوزکان، جامعه شناس، که سال هاست در سارایوو زندگی میکند، بیان میکند که حزب SDA که در سال 1990 توسط سیاستمدار بوسنیایی آلیا ایزت بیگوویچ تأسیس شد، این حزب سبقهای اسلامگرا دارد و توسط دولت عدالت و توسعه حمایت میشود.»
اوزکان میگوید: «در حالی که صربستان برادر بزرگ صربهای بوسنی و کرواسی برادر بزرگ کرواتها است، بوسنیاییها و مسلمانان کسی را ندارند که به او تکیه کنند. ترکیه به عنوان برادر محافظ آنها عمل میکند و این برای جمعیت محافظه کار اهمیت نمادین دارد. با این حال، به گفته اوزکان، ترکیه در بعد اقتصادی آن قدرها هم شریک تجاری بزرگ و مهم برای اقتصاد بوسنی و هرزگوین نیست. بر اساس دادههای آژانس آمار اروپا EUROSTAT، 5.9 درصد از واردات بوسنی و هرزگوین در سال 2022 از ترکیه بوده است. در حالی که تنها 1.7 درصد از کل صادرات این کشور به ترکیه انجام شده است.»