در صحرای نجد در شمال ریاض کارگران در زمینی بایر و پر از گردوغبار درحال کار بر روی پروژهای جدید هستند. ابتکار سبز سعودی پروژه بزرگی است که برخلاف پروژههای سابق بر جنگلزایی متمرکز است. عربستان سعودی تلاش دارد تا به عنوان بازیگری جدید در عرصه کاهش پیامدهای تغیرات اقلیمی نقشآفرینی کند. البته برخی تردید دارند که دومین تولید کننده بزرگ نفت جهان بتواند انقلاب سبز خود را با موفقیت به سرانجام برساند چرا که این کشور برای تحقق پروژههای بزرگ محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور بیش از همیشه به پول نفت نیاز دارد.
عبدالله عیسی (ابوابراهیم) که بر کار کاشت 300 هزار نهال درخت در عربستان نظارت دارد، گفت: «سبز شدن این نهالها به تلاش و صبر نیاز دارد». ولی آیا میتوان یک بیابان را سبز کرد و سبز نگه داشت؟ آیا دومین تولیدکننده بزرگ نفت جهان میتواند مبارزه با تغییرات اقلیمی را رهبری کند؟ پاسخ پادشاهی عربستان به هر دو سؤال مثبت است.
یک دهه پیش یک مهندس کشاورزی در عربستان برای معکوس کردن روند بیابانزایی در محل زندگی خود، اقدام به کاشت نهال و بذرهای مختلفی کرد. پس از موفقیت او دولت عربستان در سال 2018 آن منطقه را پارک ملی الصادق نامگذاری کرد. اکنون با تشویق دولت و بودجهای که برای این کار اختصاص داده، کاشت 170 هزار درخت در مرحله اول و 100 هزار درخت دیگر در مرحله دوم در دستور کار قرار گرفته است.
یکی از دلایل موفقیت درختکاری در این منطقه، ساخت صد حوضچه برای جمعآوری آب باران است که از سیلابهای زمستانی جلوگیری کرده و به غنی شدن سفرههای آب زیرزمینی کمک میکند. ابوابراهیم گفت: «زمانی که شروع کردم، در کل منطقه تنها پنج درخت وجود داشت ولی وقتی فرزندانم بزرگ شوند اینجا جنگلی خواهد بود که میتوانند از آن بهرهمند شوند».
کاشت میلیاردها درخت، استفاده از انرژی خورشیدی و تولید هیدروژن سبز، از کشوری که جزء غولهای سوخت فسیلی است بعید به نظر میرسد اما عربستان جزء معدود کشورهایی است که منابع عظیمی دارد و با توجه به اینکه تصمیم گیری در دست یک نفر است، توانایی عملی ساختن این پروژه را دارد.
چندین دهه بود که عربستان توجهی به مسائل اقلیمی نداشت اما اکنون این کشور اعلام کرده که راههای مقابله با تغییرات اقلیمی را پذیرفته است. البته پادشاهی هرگز نفت را رها نمیکند، به خصوص که برای تأمین مالی برنامههای اقتصادی و چشم انداز 2030 به پول نفت بیش از گذشته نیاز دارد..
عربستان مدعی است که میتواند پروژههای سبزسازی را عملی کرده و در عین حال به تولید نفت و گاز به شیوهای مسئولانه و کم کربن ادامه دهد. گرچه انتقادات زیادی نسبت به نیت واقعی بن سلمان از در پیش گرفتن این پروژه وجود دارد، ولی فعلا با میلیاردها دلاری که دولت برای جنگل کاری و پروژههای کاهش کربن اختصاص داده و حمایتی که از تحقیق و توسعه راهکارهای مقابله با تغییرات اقلیمی در پیش گرفته است، انقلاب سبز عربستان در حال انجام است، انقلاب سبزی که پول آن توسط میلیاردهای نفتی تامین میشود.
ابتکار سبز سعودی که زاییده افکار بن سلمان است، نوامبر گذشته توسط عربستان در حاشیه کنفرانس تغییرات اقلیمی در شرم الشیخ مصر رونمایی شد. مانند بسیاری از برنامههای ولیعهد، ابتکار سبز نیز پروژهای بزرگ و جسورانه و تاحدی غیرممکن به نظر میرسد. کاشت 10 میلیارد درخت در عربستان، تأمین 50% انرژی مورد نیاز کشور از طریق منابع تجدیدپذیر تا سال 2030، کاهش انتشار کربن به میزان 278 میلیون تن تا پایان این دهه، و رسیدن به کربن صفر تا سال 2060 جزءاهداف تعیین شده در ابتکار سبز است.
این پروژه محدود به عربستان نمیشود. عربستان تأثیرات فرامرزی تغییرات اقلیمی را درک کرده است و از این رو طرح خود را به دیگر مناطق خاورمیانه گسترش داده است. اگر اقدام مناسبی برای کاهش گازهای گلخانهای صورت نگیرد، منطقه شمال آفریقا با سرعتی دوبرابر میانگین جهانی گرم میشود و پیش بینی میشود که دمای هوا تا سال 2050 تا 4 درجه افزایش یابد. گرمی هوا؛ بیابان زایی، طوفانهای گردوغبار و تبخیر منابع آبی را به همراه دارد. از این رو برنامه عربستان شامل کاشت حیرتآور 50 میلیارد درخت در سراسر خاورمیانه، کاهش 670 میلیون تن دی اکسید کربن در منطقه، کمک به کشورهای همسایه برای رسیدن به کربن صفر، تأمین سوخت پاک برای 730 میلیون نفر و تبدیل عربستان به قطب فناوریهای کاهش کربن و انرژی سبز در منطقه است.
گرچه پروژه بن سلمان محقق نشدنی به نظر میرسد، ولی ولیعهد نشان داده است که تمایلاتش تنها در حد حرف نیست. هفت سال پیش او برنامه چشم انداز 2030 را اعلام کرد که ایجاد اقتصادی غیرنفتی و ساخت شهری آیندهنگرانه جزء این برنامه بود. گرچه ممکن است این ضرب الاجل رعایت نشود ولی کار روی این پروژه شروع شده و تولید ناخالص داخلی غیرنفتی سعودی افزایش یافته است. بن سلمان در مورد ابتکار سبز نیز با جدیت در تلاش است تا آن را با همکاری محققان، مبتکران، کارشناسان محیط زیست، کارشناسان انرژی و کارآفرینان هرچه سریعتر به واقعیت مبدل کند.
در تحقق پروژه ابتکار سبز تأکید شده است که تنها از گیاهان بومی استفاده شود زیرا این گونهها بهتر میتوانند در برابر تغییراتی اقلیمی در عربستان مقاومت کنند. برخی از مناطق عربستان موقعیت بهتری برای سبز شدن نهالها دارند؛ مثل جنگلهای حرا در امتداد سواحل که انتظار میرود 10% از 10 میلیارد درخت مورد هدف را تشکیل دهد یا مناطق کوهستانی پوشیده از درختان ارس در جنوب که چند ماه بارندگی دارند.
برای آبیاری درختان در مناطق خشک مرکزی و شمالی عربستان، روی آب حوضچهها و سفرههای آبی زیرزمینی در تابستان حساب باز شده است.
عربستان برای حفاظت از پوشش گیاهی در برابر چرای دام و سوء استفاده انسان، قوانینی را تصویب کرده است که قطع درختان و چرای بیش از حد را جرمانگاری کرده است. همچنین یک دادگاه ویژه جرایم محیط زیستی ایجاد شده است که متخلفان را جریمه میکند.
با اینحال شکست پروژههای جنگل کاری در برخی دیگر از کشورها باعث ایجاد تردیدهایی در داخل عربستان شده است. یکی از پروژه های مشابه، دیوار سبز چند میلیارد دلاری در آفریقا به طول 4 هزار مایل بود که سال 2007 برای مقابله با بیابانزایی و طوفانهای برآمده از صحرای آفریقا راه اندازی شد اما علیرغم استقبال فراوان، به دلیل بودجه ناکافی هرگز تکمیل نشد و حدود 80% درختان کاشته شده به دلیل کمبود آب و گرمای سوزان از بین رفتند.
مرکز مطالعات و تحقیقات نفت ملک عبدالله که به مدت سه دهه در کار تحقیق و تولید فناوریهای مربوط به نفت و گاز فعالیت داشت، اکنون تحقیقات مربوط به انرژیهای سبز را رهبری میکند. فهد العجلان، رئیس این مرکز گفت: «عربستان میخواهد نه تنها در سطح داخلی بلکه در سطح منطقهای به بازیگری مهم در این عرصه تبدیل شود».
در این راستا یکی از اهداف عربستان سرمایه گذاری در تولید هیدروژن سبز، کاهش اتکا به انرژیهای تولید شده با سوخت فسیلی و جایگزین کردن انرژیهای خورشیدی و بادی است. اکنون چهار نیروگاه که به طور کامل از انرژیهای تجدیدپذیر خورشید و باد برای تولید هیدروژن سبز استفاده میکنند، در عربستان فعالیت دارند. ژاپن و کره جنوبی علاقه خود را به واردات هیدروژن سبز از عربستان ابراز کردهاند.
شاید بتوان بزرگترین بخش تلاشهای سبز عربستان را جذب و ذخیره کربن دانست. این فناوریها شامل جذب مستقیم کربن از آسمان و کاهش انتشار دی اکسید کربن در صنعت، حمل و نقل و تولید هیدروکربن میشوند. این کربنزدایی در راستای کاهش انتشار گازهای گلخانهای و رسیدن به هدف محدود کردن گرمایش زمین به 1.5 درجه صورت میگیرد. هم اکنون آرامکو غول نفتی سعودی یک مرکز جذب کربن در جبیل ساخته است که میتواند تا سال 2027 سالانه 9 میلیون تن دی اکسید کربن ذخیره کند و تا سال 2035 این رقم به 44 میلیون تن برسد.
منبع: کریستین ساینس مانیتور