در سرتاسر منطقه ساحل آفریقا، دولتها ضعیف و مرزهای بین المللی متخلخل هستند. افراط گرایان خشن وابسته به گروههای تروریستی القاعده و داعش سالهاست که از ناامنی گسترده، فقر، بحرانهای زیستمحیطی و بلایای انسانی سوءاستفاده میکنند و شورشهایی را به راه انداختهاند.
در حال حاضر، گروههای جهادی تندرو در این منطقه بیش از هر جای دیگری در جهان در حال رشد هستند. در سال 2022، تعداد مرگ و میر ناشی از تروریسم در منطقه ساحل آفریقا بیشتر از مجموع کشتهها در آسیای جنوبی، خاورمیانه و شمال آفریقا بود.
منطقه لیپتاکو-گورما که بین بورکینافاسو، مالی و نیجر واقع شده است، به محل پرورش سازمانهای تروریستی تبدیل شده است. نیجر نیز مانند همسایگان خود از بحران تروریسم و وخامت اوضاع امنیتی رنج میبرد.
گروههای شورشی از زمان سقوط دولت معمر قذافی در لیبی در سال 2011 که اثرات بیثباتکنندهای در نیجر و سایر کشورهای ساحلی داشت، بسیار فعالتر شدهاند.
در سال 2021، سازمانهای تروریستی 74 حمله را در نیجر انجام دادند. گروههای جهادی اصلی، که در این کشور محصور در خشکی فعال هستند، شامل؛ دولت اسلامی در ساحل بزرگ (ISGS)، دولت اسلامی استان آفریقای غربی (ISWAP)، جماعت نصرتالاسلام والمسلمین (JNIM) و بوکوحرام هستند.
در نتیجه ناتوانی ارتش نسبتا ضعیف نیجر در محافظت مؤثر از کشور در برابر این افراط گرایان خشن، بخشهای بزرگی از جمعیت این کشور اعتماد خود را به دولت از دست دادهاند. شرایط اقتصادی وحشتناک نیز به مخالفت گسترده با دولت کمک کرده است.
در این زمینه، یک کودتای نظامی غیرقابل پیش بینی در 26 جولای رخ داد. پس از اینکه محمد بازوم، رئیس جمهور سابق نیجر، رئیس گارد ریاست جمهوری خود را برکنار کرد، رهبران کودتا وی را برکنار و ژنرال عبدالراحمان تیانی را بعنوان رهبر جدید نیجر معرفی کردند.
این کودتا به دنبال حکومت نظامیان که کنترل را در مالی و بورکینافاسو در همسایگی نیجر در سالهای 2020 و 2021 غصب کردند، انجام شد. در این دو کشور، دولتها به دلیل تشدید شورشهای جهادی دچار بحرانهای مشروعیت شده بودند در نتیجه دولتهای این دو کشور در کنار عوامل دیگری مانند فساد و فقر قادر به سرکوب آن نبودند.
با این حال، کارشناسان این احتمال را رد میکنند که واگذاری کشورها به رهبران نظامی و انحلال نهادهای دموکراتیک منجر به پیشرفت در مبارزه با تروریسم میشود. بسیاری از عوامل اقتصادی-اجتماعی زمینه لازم را برای تبین چرایی رشد سازمانهای تروریستی در منطقه ساحل و وقوع کودتاها را دارند با اینحال عموما مورد توجه قرار نمیگیرند.
فیدل آماکیه اووسو، تحلیلگر امنیتی مقیم غنا، توضیح داد: «فقدان حاکمیت غیرنظامی دموکراتیک ممکن است منجر به عدم اطمینان و چالش در هماهنگی اشتراکگذاری اطلاعات و عملیات مشترک علیه افراط گرایی خشونتآمیز شود». همانطور که در مالی و بورکینافاسو مشاهده شد، انتقال به حکومت نظامی لزوماً به صلح، ثبات یا موفقیت در مبارزه با افراط گرایی منجر نمیشود.
در این چارچوب، تضمینی نیست که حکومت نظامی نیجر در تلاش برای ایجاد ثبات و امنیت در کشور بهتر از دولت بازوم عمل کند. برعکس، بحرانهای امنیتی کشور بسته به اینکه وضعیت در نیجر چگونه پیش رود، میتواند تشدید شود. در چنین شرایطی، گروههای تروریستی پیشتر ذکر شده و سایر سازمانهای تروریستی میتوانند به عنوان برندگان نهایی ظاهر شوند. این یک نگرانی بزرگ برای بسیاری از کشورهای جهان است.
کودتای نیجر و کشورهای عربی خلیج فارس
پس از کودتای ماه گذشته در نیامی، کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به سرعت واکنش نشان دادند. امارات متحده عربی کودتا را محکوم کرد در حالی که عربستان سعودی و قطر نسبت به این وضعیت ابراز نگرانی کردند.
وزارت امور خارجه امارات با انتشار بیانیهای توضیح داد که ابوظبی «کودتا» را محکوم کرده و بر اهمیت «حفظ ثبات و امنیت در کشور» تاکید میکند. گوردون گری، سفیر سابق ایالات متحده آمریکا در تونس، در مصاحبهای در این زمینه گفت: «شکست دادن جهادگرایی نگرانی اصلی شورای همکاری خلیج فارس در قبال نیجر است. برجسته بودن این هدف، محکومیت سریع امارات را توضیح میدهد.»
اگرچه مقامات سعودی از به کار بردن کلمه کودتا خودداری کردند، اما بیانیهای صادر کردند و گفتند که ریاض با «نگرانی شدید» وقایع نیجر را دنبال میکند و در عین حال بر «تمایل شدید پادشاهی به برقراری امنیت و ثبات در نیجر و تامین امنیت تاسیسات آن کشور» تاکید و همبستگی کامل خود را با مردم نیجر ابراز کردند. وزارت امور خارجه عربستان سعودی همچنین از همه مردم این کشور آفریقایی خواست تا «بوسیله عقل و خرد خود، منافع عالی ملی کشورشان» را در اولویت قرار دهند.
گوردون گری گفت: «بیانیه عربستان تا حدودی ملایمتر از امارات بود… اما من تفاوت چشمگیری در دیدگاه بین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس {در این زمینه} نمیبینم.»
با توجه به میزان عدم اطمینان در نیجر، کارشناسان معتقدند که کشورهای شورای همکاری خلیج فارس با احتیاط حوادث را دنبال میکنند. کالین پی کلارک، تحلیلگر سیاسی و پژوهشگر ارشد در مرکز تحقیقی امریکایی «Soufan» گفت: «فکر میکنم در حال حاضر شورای همکاری خلیج فارس رویکرد «صبر و نگریستن» را اتخاذ کرده است.»
وی افزود: «کشورهای مختلف خلیج فارس روابط متفاوتی با دولتها در سرتاسر منطقه ساحل دارند، بنابراین من فکر میکنم بسیاری از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس منتظرند تا ببینند که چگونه کل این اتفاق رخ میدهد و آیا بازوم دوباره به قدرت باز میگردد یا نیجر دومینوی بعدی است که تحت نفوذ روسیه قرار میگیرد.»
وی تاکید کرد: به طور کلی، کشورهای شورای همکاری خلیج فارس احتمالاً با احتیاط زیادی به رویدادها و تحولات جاری در نیجر واکنش نشان خواهند داد.
رایان بول، تحلیلگر خاورمیانه و شمال آفریقا گفت: «منافع کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در نیجر کمتر از سودان در خطر هستند، اما با این وجود آنها دقیقاً از ناامنی در منطقهای که همچنان میزبان {تروریستها} است، استقبال نمیکنند.»
وی اضافه کرد: «شورای همکاری خلیج فارس نگران تروریسم و ثبات در منطقه غرب ساحل است، به گونهای که ممکن است بر متحدانی که به آنها نزدیکتر هستند مانند مراکش و تونس، تأثیر بگذارد.»
در حالی که جهان منتظر است ببیند ایالات متحده آمریکا، فرانسه، نیجریه، توگو و سایر اعضای جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا چگونه در برابر نیجر عمل میکنند، تحلیلگران در مورد خطرات یک جنگ منطقهای گستردهتر در پس زمینه افزایش تنش میان نیامی و پایتختهای خارجی هشدار دادهاند.
سیاست گذاران کشورهای عربی خلیج فارس، منطقهای شدن و بین المللی شدن بالقوه وضعیت پرتنش نیجر را از نزدیک زیر نظر خواهند داشت، این مسئله برای برخی از آنها همانند امارات که سرمایهگذاریهای زیادی در کشورهای همسایه انجام داده است، بسیار حائز اهمیت است.
به گفته مقامات ابوظبی، در 6 آگوست، امارات متحده عربی خودروهای زرهی و سایر تجهیزات نظامی را برای اهداف ضد تروریسم و امنیت مرزی به همسایه نیجر، یعنی چاد فرستاد. وزیر دفاع چاد در همین راستا گفت: تجهیزات امارات به کشورش اجازه میدهد «نیروهای دفاعی خود را در چارچوب مبارزه با تروریسم» تقویت کند.
رسانه دولتی امارات نیز گزارش داد که ابوظبی و چاد دو ماه پیش زمانی که رئیس جمهور چاد در حال بازدید از امارات بود، قرارداد همکاری نظامی امضا کرده بودند.
کلارک گفت: «من فکر میکنم ثبات منطقهای، پتانسیل سریز خشونتها و جلوگیری از جنگهای داخلی در کشورهایی مانند چاد، همه منافع و نگرانیهای کشورهای شورای همکاری خلیج فارس هستند. اما درست مانند روسها، کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به دنبال فرصتهایی برای نفوذ و نظارت دقیق بر هرگونه تغییر رژیم در منطقه خواهند بود.»
زمینه بین المللی گستردهتر
برای آمریکا، فرانسه و سایر کشورهای غربی که در نیجر منافع دارند، ارزش دارد که در مورد تصویر ژئوپلیتیک بزرگتر و میزان همسویی منافع کشورهای غربی با منافع اعضای شورای همکاری خلیج فارس در این کشور پرداخته شود.
اهداف آمریکا، اعضای اتحادیه اروپا و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در دستیابی به ثبات بلندمدت و ایفای نقش موثر در تلاشهای منطقهای و بینالمللی ضد تروریسم در نیجر مشترک هستند. با این حال، وقتی صحبت از نفوذ روسیه در آن کشور میشود، بعید است که کشورهای غربی و اعضای شورای همکاری خلیج فارس در یک مسیر گام بردارند.
نمیتوان انکار کرد که مقامات واشنگتن، پاریس و دیگر پایتختهای غربی نگرانیهایی جدی در مورد چگونگی کودتا در نیجر و تقویت حضور روسیه در آفریقا دارند. با این حال، سیاستگذاران عرب خلیج فارس، مانند کسانی که در ابوظبی با مسکو در قبال لیبی هماهنگی کردند، بعید است که نگران نفوذ روسیه در نیجر باشند.
کلارک گفت: «بسیاری از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس روابط خوبی با مسکو دارند، بنابراین {نفوذ بیشتر روسیه در نیامی} لزوماً {پادشاهیهای عرب خلیجفارس} را نگران نمیکند».
با توجه به کشمکش دائمی که بین منافع ایالات متحده آمریکا/غرب و روسیه وجود دارد، اکثر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به دنبال اجتناب از گرفتار شدن در میانه این کشمکش و انتخاب یکی از اطراف هستند.
منبع: عربی الجدید