فدراسیون روسیه دو وام به مبلغ یک میلیارد دلار به سوریه اعطا کرد، مشروط بر اینکه این پول منحصراً برای پرداخت به شرکتهای روسی معینی و در یک بازۀ زمانی ششماهه استفاده شود و دولت سوریه در صورت استفادهنکردن از آن جریمه میشود.
شرکتهای روسی فهرست شده در این قرارداد شامل شرکتهایی میشوند که متعلق به الیگارشها از جمله گنادی تیمچنکو و یوگنی پریگوژین هستند که آمریکا و اتحادیۀ اروپا به دلیل نقششان در تسهیل جنگ روسیه در اوکراین تحریم شدهاند. ارتش مزدور پریگوژین، گروه واگنر، همچنین در نقض فاحش حقوق بشر و جنایات ضد بشریت در سوریه از جمله شکنجه و مثلهکردن یک فراری ارتش سوریه دست داشتهاند.
شرکتهای تحت کنترل تیمچنکو و پریگوژین سود قابلتوجهی از این وامها به دست میآورند و ممکن است روسیه این وامها را شیوهای برای فرار از تحریمها طراحی کرده باشد.
یکی از قراردادها که در ۲ دسامبر ۲۰۲۰ در مسکو امضا شد، شامل وام صادراتی به مبلغ ۷۰۰ میلیون دلار است و سهم روسیه ۱۰۰ ٪ از ارزش کل مواد عرضه شده و خدمات ارائه شده است. کل این مبلغ باید تا ۳۰ ژوئن ۲۰۲۱ استفاده میشد. در غیر این صورت، جریمهای به یورو یا روبل به میزان ۱ % برای همۀ بخشهای استفاده نشده وام وضع میشد تا هزینههای طرف روس جبران شود».
در این توافقنامه که طرفهای مجاز را وزارت دارایی سوریه، وزارت دارایی روسیه، وزارت توسعۀ اقتصادی روسیه و سرویس فدرال همکاریهای فنی-نظامی نام میبرد، تصریح میکند: «هر دو طرف باید همۀ ابزارهای لازم را برای تضمین رازداری پیرامون اطلاعات و مکاتبات مرتبط با قرارداد بکار گیرند».
منبعی که نخواست نامش فاش شود، گفت طرف سوری «از این توافق به دلیل شرایط نامطلوب آن ناراضی بوده است و احساس تحقیر در طرف سوری وجود دارد». علت ناامیدی این است که کالاها و خدمات روسی طبق زمان موعود تحویل داده نمیشوند و شکایات مربوط به تأخیرها نادیده گرفته شده است. این منبع افزود که کرملین دست به افزایش بیهودۀ سازوکار بوروکراتیک، مذاکرۀ مجدد در آخرین لحظه دربارۀ شرایط و افزایش قیمت زده است و معمولاً با دمشق بهعنوان یک مستعمرۀ کوچکتر یک امپراتوری برخورد میکند. ضعف نظامی سوریه سبب وابستگی کامل روسیه شده است.
مجموعۀ تحریمهای بینالمللی، خشکسالی، کاهش ارزش پول، کاهش ذخایر خارجی و ۱۱ سال جنگ باعث شده سوریه نتواند کالاهای اساسی مانند مواد غذایی و سوخت را از بازار بینالمللی تهیه کند. این کشور به چند گزینه محدود شده یا گزینۀ دیگری برای تأمین تقاضای داخلی ندارد. ازاینرو، سوریه به واردات نفت از ایران و خرید گندم از روسیه وابسته است.
گندم، بنزین و نفت گرمایش از جمله کالاهای اساسی تحت قرارداد وام هستند. مردم سوریه کمبود شدیدی را در دمای بسیار پایین و صفهای طولانی در پمپ تحمل کردهاند.
بحران تداوم نان، بهویژه با بدتر شدن شرایط آبوهوایی و آتشسوزیهای جنگلی به دلیل گرمای شدید و خشکی در ماههای تابستان، کشور را تا آستانۀ قحطی پیش میبرد. دهها هزارجریب گندم تنها در دو سال گذشته در این آتشسوزیها سوخته اند و به گفتۀ سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد، سوریه سال گذشته کمترین میزان تولید گندم در ۵۰ سال گذشته را تجربه کرد که این امر به وابستگی سوریه به روسیه انجامید.
گندم روسیه بهموقع تحویل داده نمیشود. این منبع گفت: «برخی از توافقات دربارۀ خرید گندم ماهها در انتظار بود، زیرا طرف روسی بهجای امضا وقتکشی میکرد». کیفیت گندم روسیه و دیگر کالاهای روسیه در مقایسه با استانداردهای بینالمللی پایینتر است.
سوریه و روسیه فعالانه به تخریب زیرساختهای کشور از طریق بمباران هوایی و نیز سوزاندن مزارع گندم در برخی مناطق کشور در اوج جنگ پرداختند.
مهلت سوریه بر پایۀ اصلاحیۀ این قرارداد در اوت ۲۰۲۱ برای استفاده از وام صادراتی یک سال تمدید شد و در عوض، مبلغ آن به ۵۵۵ میلیون دلار کاهش مییابد.
این فهرست افزون بر گندم و سوخت، شامل کالاهای دیگر مانند شکر، خوراک مرغ، دارو، لوازم پزشکی و قطعات جایگزین سختافزاری برای ژنراتورهای الکتریکی میشود.
هیچچیزی در این توافقنامه وجود ندارد که به قیمتگذاری کالاها و خدمات ارائه شده به سوریه اشاره کند یا اینکه آیا این کالاهای اساسی بهصورت رقابتی قیمتگذاری شدهاند یا به بازارهای بینالمللی وابسته هستند. اگرچه در توافقنامه آمده است همۀ قیمتها باید به دلار آمریکا باشد، اما تمامپرداختهای وام باید بر اساس نرخ ارز رسمی تعیینشده از سوی بانک مرکزی روسیه به روبل یا یورو انجام شود.
این منبع تأیید کرد که «روسیه میتواند هر قیمتی را از طریق این قرارداد به سوریه تحمیل کند». این منبع افزود که برای نمونه، در آوریل ۲۰۲۱، شرکت روسی OZK پس از توافق با شورای وزیران سوریه با قیمت ۳۴۰ دلار در هر تن، گندم را به قیمت ۳۵۵ دلار در هر تن به سوریه عرضه کرد. دو طرف مذاکره کردند و در نهایت بر سر ۳۵۰ دلار در هر تن توافق کردند.
درحالیکه گندم در همان ماه در بازار بینالمللی با قیمتی بیش از ۲۵۷ دلار در هر تن به فروش نرسید.
STG Engineering به طور مشابه، در اکتبر ۲۰۲۱، گندم را به قیمت ۳۱۹ دلار در هر تن به سوریه عرضه کرد، درحالیکه قیمت بازار بینالمللی در همان ماه بیشتر از ۲۸۳ دلار نبود. عرضۀ دیگر OZK در ژانویه به قیمت 317 دلار در هر تن ارائه شد، زمانی که قیمت بینالمللی آن به زیر ۲۹۰ دلار در هر تن رسید.
این قرارداد همچنین شامل یک وام مالی به مبلغ ۳۰۰ میلیون دلار و فهرستی از شرکتهای روسی بهعنوان دریافتکنندگان انحصاری بازپرداخت این وام است. اطلاعات بیشتری بهصورت مکتوب در مورد کالاها و خدمات خریداری شده از طریق این شرکتها وجود نداشت، اما منبع ناشناس توضیح داد هدف از پرداخت، تسویه بدهیها یا تعهدات سوریه به این شرکتها است. برخی از بدهیها برای کالاها و خدمات ارائه شده از سوی روسیه در سال ۲۰۰۴ است.
اصلاحیۀ اوت ۲۰۲۱ همچنین شامل تغییراتی در وام مالی، کاهش مبلغ به حدود ۱۴۵ میلیون دلار و افزودن شرکتهایی به فهرست دریافتکنندگان روسی بود. آنها شامل سه شرکت دولتی روسیه هستند: Rosoboronexport (آژانس واردات و صادرات تسلیحات و فناوری با کاربرد دوگانه)، دفتر طراحی ابزار KBP (متخصص در مهمات هدایت دقیق و سیستمهای دفاع هوایی) و Vodstroy (هماهنگکنندة پروژههای زیربنایی سوریه) میشود. دولت ایالات متحدۀ آمریکا Rosoboronexport، KBP و Vodstroy را از سال ۲۰۱۴ تحریم کرد. Vodstroy در اکتبر ۲۰۲۱ ورشکست شد.
دو گیرنده دیگر روسی نیز نهادهای خصوصی تحت تحریم ایالات متحده هستند: Evro Polis LLC و STG Engineering LLC.
Evro Polis یکی از شرکتهای پریگوژین، متحد نزدیک پوتین است. او که بهعنوان «آشپز پوتین» شناخته میشود، کار خود را در سنپترزبورگ بهعنوان صاحب غذاخوری آغاز کرد و سپس یک امپراتوری خدمات پذیرایی را تأسیس کرد که به کرملین و ارتش روسیه خدمات میدهد.
گروه واگنر، یک شرکت نظامی خصوصی متعلق به پریگوژین، به ارتباط نزدیک با ادارۀ اصلی اطلاعات، آژانس نظامی روسیه، متهم شده است چراکه این گروه در اوکراین، سوریه، لیبی و جمهوری آفریقای مرکزی حضور دارد. بیش از ۱۰۰۰ مزدور واگنر بر پایۀ گزارشهای اخیر مطبوعات، به اوکراین اعزام شدهاند.
کار واگنر در سوریه بدون انگیزۀ سود نبود. دمشق به Evro Polis 25 % از کل درآمدهای استخراجی از میدانهای انرژی بازپسگرفتهشده از داعش را وعده داده است. شماری از مزدوران واگنر در سال ۲۰۱۸، در حمله به کارخانۀ آمریکایی گاز کونوکو تحت حفاظت ایالات متحده در دیرالزور، در شرق سوریه، شرکت کردند و همگی در حملۀ هوایی آمریکا کشته شدند.
پریگوژین همچنین در آژانس تحقیقات اینترنتی (IRA) سرمایهگذاری کرده است که معمولاً «مزرعۀ ترول» شناخته میشود و یکی از چند بازوی مداخلۀ روسیه در انتخابات ریاستجمهوری ۲۰۱۶ ایالات متحده و عامل نفوذ در اروپا با ترفندهای بسیار است. عوامل این آژانس به دفتر او در سنپترزبورگ وابسته بودند.
او در ایالات متحده با اتهامات جنایی روبروست و ایالات متحده و اتحادیۀ اروپا شرکتهای او را به دلیل دخالت در انتخابات، کارزارهای اطلاعات جعلی و نقش او در جنگ اوکراین و نیز ارتباط او با دولت سوریه تحریم کردهاند.
گاوین وایلد، مدیر پیشین شورای امنیت ملی در امور روسیه، بالتیک و قفقاز در دولت ترامپ، گفت این وامها نشانگر «پیوند میان تحریمها، طمع محض و استثمار مستقیم منابع کشورهای جنگزده» است.
شرکت STG Engineering متعلق به تیمچنکو، میلیاردر و دوست قدیمی پوتین است. تیمچنکو پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به فنلاند نقلمکان کرد تا برای Urals Finland Oy، یک واردکنندۀ نفت روسی، کار کند و سپس مدیرعامل شرکت شد. تیمچنکو در سال ۲۰۰۰، با همکاری توربیورن تورنکویست، سرمایهدار سوئدی، گروه گانوور را تأسیس کرد و به بزرگترین تاجر مستقل کالای اساسی در جهان تبدیل شد. تیمچنکو در سال ۲۰۱۴، با پیشبینی تحریمهای ایالات متحده به دلیل الحاق کریمه به روسیه، سهام خود را به میزان قابلتوجهی به تورنکویست فروخت. او در سال ۲۰۰۷، یک شرکت سرمایهگذاری به نام گروه ولگا را تأسیس کرد که اینک ۲۳ % از سهام شرکت گاز طبیعی Novatek، دومین تولیدکنندۀ بزرگ گاز روسیه را دارد.
تیمچنکو پس از الحاق کریمه به روسیه در سال ۲۰۱۴ و حملۀ روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ از سوی غرب تحریم شد.
سند اصلاح شده هیچ توضیحی دربارۀ ماهیت پرداختهای سوریه به شرکتهای فهرست شده ارائه نمیدهد.
هر دو وام باید طی یک دورۀ ۱۰ساله با اقساط ششماهه بازپرداخت شوند: یکی در ۱۵ آوریل و دیگری در ۱۵ اکتبر هر سال که با نرخ بهره از ۱٫۵ ٪ برای سال اول، ۱٫۷۵ ٪ برای سال دوم آغاز شده و سپس ۲ % برای سال سوم و در پایان ۸ % در سال ۲۰۳۳.
اگرچه پرونده فاش شده هیچ سندی در مورد مقدار پولی که پیشتر شرکتهای روسی دریافت کردهاند ارائه نمیکند، منبع ناشناس گفت که KBP تاکنون «دستکم» 25 میلیون دلار،Evro Polis 55 میلیون دلار و STG Engineering 20 میلیون دلار دریافت کردهاند.
منبع: New Lines Magazine