سعید یروان، پژوهشگر مؤسسۀ کشورهای عربی خلیجفارس در واشنگتن و مدرس دانشگاه کردستان هولر، در مقاله خود در وبسایت مجلۀ نشنال اینترست نوشت: «مناقشه خور عبدالله همچنان منبع اصلی اختلاف بین دو کشور است و این سفر دیپلماتیک سالم صباح، وزیر خارجۀ کویت، به عراق به دلیل نزدیکشدن به بیست و سومین سالگرد تهاجم عراق به کویت در سال 1990 اهمیت ویژهای پیدا کرد که هنوز در خاطرۀ منطقه زنده است. افزون بر این، این دیدار با دگرگونیهای عمیق داخلی در قدرت عراق همزمان است».
سعید افزود: «پیامدهای این تحولات بر ثبات منطقه قابلتوجه است زیرا میتواند چشمانداز ژئوپلیتیکی را در آینده تحتتأثیر قرار دهد. کشورها به یک راهحل سازنده و پایدار برسند».
اختلاف مرزی به سدهها پیش برمیگردد
اختلاف مرزی عراق و کویت به سدهها پیش برمیگردد. درگیریها، مداخلات قدرتهای استعماری و رقابت قدرتهای بزرگ در مرزهای کنونی بین دو کشور بر دو طرف تأثیر گذاشته است. مناقشۀ مرزی حتی پیش از کشف نفت در منطقه همچنان یک موضوع بحثبرانگیز بود.
دولتهای مختلف عراق با وجود امضای قراردادها و بهرسمیتشناختن حاکمیت و استقلال کویت در گذشته، هرگز از ادعای خود بر بخشهایی از خاک کویت دست برنداشتهاند. ادعای عراق بر اراضی کویت بین کنترل کامل و کنترل نسبی متغیر بود، زیرا این ادعا بیشتر بر ثبات سیاسی بغداد متکی است.
هرگاه بغداد از نظر سیاسی باثبات میشد، ادعاهای خود را نسبت به اراضی کویت تشدید میکرد و از تعیین مرزهای بین دو کشور خودداری میکرد که این امر منجر به مشکلات بیشتر برای کویت شده است. عراق در گذشته، شگردهای گوناگونی را برای وادارکردن کویت به توافق آزموده است.
عراق هم به دلایل امنیتی و هم تجاری، کویت را وادار کرد جزایر بوبیان، وربه و فیلکه را واگذار کند. کویت با امید صلح با برخی از خواستههای عراق از جمله اجازهدادن به نیروهای عراقی در این جزایر جهت مقابله با ایران موافقت کرد. کویت همچنین پشتیبانی مالی و سیاسی قابلتوجهی از عراق برای جلوگیری از اقدامات نظامی ارائه کرد. با وجود این کوششها، صدام حسین در 2 اوت 1990 به سمت کویت حمله کرد و آن را بهعنوان نوزدهمین استان عراق ضمیمه کرد.
تهاجم عراق باعث واکنش شدید بینالمللی شد و قدرتهای غربی و عربی را برای بیرونراندن عراق از کویت در سال 1991 متحد کرد. کویت و عراق پس از درگیری چند قرارداد تحت نظارت سازمان ملل برای تعیین مرزهای زمینی خود امضا کردند.
مرزهای دریایی فاقد مرزبندی هستند
این پژوهشگر با بیان اینکه با وجود پیشرفتهایی که در تعیین بیشتر مرزهای زمینی صورتگرفته، هنوز مرزهای دریایی فاقد مرزبندی است و حل این اختلاف هدف اصلی سفر ماه گذشته وزیر امور خارجه کویت به بغداد بوده است. قلب این مناقشه در بندر خور عبدالله نهفته است که از نظر استراتژیک بسیار مهم است، زیرا کریدور مهمی برای 80 % واردات و صادرات عراق است.
بغداد و کویت از سال 2003، قراردادهای متعددی برای حل این اختلاف منعقد کردهاند؛ این قراردادها شامل کوششهای ناوبری مشترک و اقدامات امنیتی برای حفاظت از منطقه بود. بااینحال، بغداد در اجرای توافقات اغلب کند بوده و تحتتأثیر ملاحظات تجاری و عوامل ژئوپلیتیکی بوده است.
بندر فاو
این پژوهشگر خاطرنشان کرد عراق قصد دارد بندر بزرگ فاو را تا سال 2028 تکمیل کند و آن را به بزرگترین بندر غرب آسیا تبدیل کند. این پروژۀ بلندپروازانه میتواند چشمانداز اقتصادی عراق را متحول کند، دسترسی بدون مانع به دریا را فراهم کند و وابستگی به جادهها و منابع فعلی را کاهش دهد. با وجود این، بندر بزرگ فاو بعید است دیدگاه نخبگان سیاسی عراق را دربارۀ خور عبدالله تغییر دهد. ازاینرو، بحث بین عراق و کویت ممکن است برای سالها طولانی شود.
افزون بر این، اختلافات سرزمینی به دلیل تأثیر قابلتوجه وضعیت و هویت دولتها که میتواند بر ملاحظات سیاسی و اقتصادی برتری داشته باشد، اغلب برای حلوفصل پیچیدهتر میشوند. این تنازعات بیشتر به احساسات ناسیونالیسم متعصبانه دامن میزند که کار جستجوی اشتراکات را سختتر میکند.
ابعاد عاطفی و تاریخی میتواند بر پیچیدگی مذاکرات بیفزاید و نیازمند رویکردهای دقیق و سنجیده برای دستیابی به نتایج امیدوارکننده است. دولت عراق در چهارچوب حلوفصل مناقشه، ابتکار عملی را برای ایجاد یک کارگروه عالیرتبة برای نظارت بر کارگروه فرعی به کار گرفت که به جستجوی راهحلهای رضایتبخش متقابل برای اختلافات بین دو کشور اختصاص دارد.
با وجود این، رویکرد دولتهای عراق برای حل این مسائل هنوز مورد اجماع قرار نگرفته است. سفر وزیر خارجۀ کویت که باهدف رسیدگی به مشکل تعیین مرزها انجام شد، بهسرعت به یک موضوع سیاسی بحثبرانگیز در داخل عراق تبدیل شد.
موضوع انتقال ساکنان و محلهها به موضوعی بحثبرانگیز در افکار عمومی تبدیل شده است که جرقۀ مقاومت گسترده مردمی را از طرف عراقی برانگیخته است. نویسنده بخشی از این مخالفت را به سوءتفاهم و دستکاری سیاستمداران پوپولیستی نسبت داد که به دنبال رنگآمیزی با ناسیونالیسم متعصبانه برای دستیابی به دستاوردهای سیاسی هستند، بهویژه باتوجهبه انتخابات آتی شورای استان عراق که برای نوامبر 2023 برنامهریزیشده است.
منبع: تلویزیون24