تجارت متقابل کشورهای حاشیه خزر در ژئواکونومیک جدید
در بازه زمانی 2012 تا 2021، حجم تجارت متقابل بین کشورهای دریای خزر با 9.3 درصد افزایش به 35 میلیارد دلار رسید. این دادهها حاکی از اهمیت روزافزون کشورهای حاشیه خزر برای یکدیگر در زمینه تجارت است که در فضای نوین ژئواکونومیک خزر رقم خورده است.
روسیه جایگاه پیشرو در تجارت خزر را به خود اختصاص داده است. در سال 2022، بیشترین حجم مبادلات تجاری متقابل بین قزاقستان و روسیه – 26.1 میلیارد دلار، در رتبه دوم، گردش تجاری روسیه و ایران – 4.9 میلیارد دلار، در رتبه سوم – بین روسیه و آذربایجان – 3.7 میلیارد دلار بوده است.
گردش مالی بین جفت دیگر شرکای خزر بین 0.5 تا 1 میلیارد دلار بود.
وابستگی کشورهای دریای خزر به صادرات کالاهای درون منطقهای نسبتاً کم است (2 تا 13 درصد)، زیرا بازارهای اصلی فروش آنها خارج از منطقه خزر – در اتحادیه اروپا و چین است. این کشورها مصرفکنندگان اصلی هیدروکربنها هستند.
واردات متقابل قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان بسیار قابلتوجه است (23 تا 43 درصد) که عمدتاً بهواسطه عرضه زیاد کالا از روسیه و بخشی از ایران تعیین میشود.
ارتباط اقتصادی کشورهای حاشیه خزر
نگارنده برای ارزیابی تعامل اقتصادی پنج کشور حاشیه خزر از ضریب ارتباط تجاری و اقتصادی استفاده کرده است. محاسبات نشان داد که طی دوره 2012 تا 2021، ارتباط متقابل کشورهای دریای خزر 12.7 درصد افزایشیافته است.
بیشترین افزایش در جفت روسیه – ایران و روسیه – قزاقستان مشاهده میشود. در جفتهای ترکمنستان (با ایران، قزاقستان و روسیه) کاهش شدیدی در ارتباط مشاهده میشود. همچنین شایانذکر است که علیرغم افزایش ارتباطات کشورهای حاشیه خزر، ضریب ارتباط تجاری و اقتصادی این منطقه تقریباً دو برابر کمتر از اتحادیه اقتصادی اوراسیاست.
سه کشور گرجستان، ترکیه و ازبکستان در افزایش ارتباط با کشورهای منطقه و همسایه نقش ویژهای دارند.
گرجستان بهعنوان رابط بین غرب و شرق عمل میکند. مهمترین کریدورهای حملونقل بینالمللی و خطوط لوله اصلی از ترکیه عبور میکند و ترانزیت کالا بین اروپا و آسیا به کمک ترکیه انجام میشود. ازبکستان یکی از کشورهای کلیدی در آسیای مرکزی است که ترانزیت کالا بین ایران، ترکمنستان و چین را فراهم میکند.
چشمانداز آینده چیست؟
در سال 2022، تغییرات قابلتوجهی در پویایی تجارت متقابل بین کشورهای دریای خزر رخ داد که عمدتاً به دلیل اعمال تحریمهای گسترده ضد روسیه و متعاقب آن افزایش قیمت جهانی هیدروکربنها بود.
در نتیجه، درآمدهای روبهرشد حاصل از صادرات هیدروکربن در بازارهای جهانی به برخی از کشورهای منطقه این امکان را داده که واردات از روسیه را به میزان قابلتوجهی افزایش دهند. بهاینترتیب واردات آذربایجان از روسیه در سال 2022 با 31.8 درصد افزایش به 2.7 میلیارد دلار رسید.
در سال 2022، قزاقستان ارزش صادرات کالا به روسیه را 25.1 درصد افزایش داد که تا حد زیادی با مکانیزم واردات موازی مجاز تعیین شد. در همین زمان، حجم مبادلات تجاری روسیه و ایران 20 درصد افزایش یافت و به 4.9 میلیارد دلار رسید.
در سالهای آینده، تقویت همکاریهای تجاری و اقتصادی در جمهوری قرقیزستان ممکن است به یکی از محرکهای ادغام اقتصادی کشورهای حاشیه خزر تبدیل شود. در میانمدت، پویایی تجارت متقابل بین کشورهای دریای خزر تا حد زیادی به توسعه زیرساختهای حملونقل برون مرزی و لجستیک در طول کریدور حملونقل بینالمللی شمال – جنوب، از جمله از طریق ساخت راهآهن رشت – آستارا وابسته است. همچنین یکی از عوامل تقویت کننده همکاری در منطقه تقویت تجارت آزاد ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیاست.
در عین حال، تقویت کنترل غرب بر تحریمهای ضد روسی و تأثیر منفی آن بر توسعه اقتصاد روسیه ممکن است رشد پیشرونده تجارت متقابل و سرمایهگذاریهای متقابل در منطقه را مهار کند. در این راستا، با درنظرگرفتن پتانسیل جایگزینی کالاها و خدمات وارد شده از کشورهای غیر دوست، پروژههای مشترک اولویتدار را دقیقتر میتوان انتخاب کرد.
نسخه کامل مقاله ویژگیهای تعامل تجاری و اقتصادی کشورهای منطقه خزر در واقعیت جدید ژئواکونومیک را در سایت مجله ژئواکونومیکس انرژی بخوانید.
منبع: stanradar