کابینه دولت عربستان تصمیم به پیوستن به سازمان همکاری شانگهای را در 29 مارس 2023، درست در زمانی که ریاض در حال ایجاد شراکت بلندمدت با چین با وجود نگرانیهای امنیتی آمریکا است، تصویب کرد.
در همین راستا خبرگزاری رسمی عربستان سعودی گفت که پادشاهی با درخواست برای کسب وضعیت «شریک گفتگو» برای عربستان، درسازمان همکاری شانگهای موافقت کرد.
رویترز در 29 مارس گزارش داد که وضعیت شریک گفتگو اولین قدم در داخل سازمان قبل از اعطای عضویت کامل است.
این تصمیم یک روز پس از آن اتخاذ شد که غول نفتی عربستان سعودی یعنی «آرامکو» اعلام کرد که با تکمیل پروژه مشترک برنامه ریزی شده در شمال شرقی چین، سرمایهگذاریهای خود در پکن را چندین میلیارد دلار افزایش داده است. همچنین این اقدام پس از آن صورت گرفت که چین در توافقی بین عربستان سعودی و ایران، برای بازگرداندن روابط رسمی دیپلماتیک در ماه مارس پس از یک شکاف هفت ساله، میانجیگری کرده بود.
این یک دستاورد سیاسی غیرمنتظره از سوی ناظران تلقی شد و این سوال را برجسته کرد که آیا این میانجیگری آغازی بر کاهش نفوذ آمریکا در خلیج فارس خواهد بود یا خیر؟
سازمان همکاری شانگهای یک بلوک سیاسی، اقتصادی و امنیتی است که در سال 2001 تأسیس شد و متشکل از چین، هند، ایران، قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان، تاجیکستان و ازبکستان است. هدف اصلی این سازمان ایفای نقش بیشتر در مقابله با نفوذ غرب در منطقه است. دیگر اعضای این سازمان که در وضعیت شریک گفتگو قرار دارند، شامل؛ ارمنستان، آذربایجان، کامبوج، مصر، نپال، قطر، سریلانکا، ترکیه، بلاروس و مغولستان هستند.
سیستم شانگهای در کنار همتای خود بریکس که متشکل از؛ برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است، به عنوان جایگزینی برای همتایان غربی خود به رهبری ایالات متحده آمریکا، مانند سیستم G8، سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و سیستم مالی جهانی قدیمی که پس از جنگ جهانی دوم ایجاد شد، دیده میشود. اهمیت سازمان همکاری شانگهای به خیزش چین در عرصههای مختلف جهانی مرتبط است.
جدایی از آمریکا
ابهامات زیادی در مورد اهمیت پیوستن عربستان سعودی به سازمان همکاری شانگهای که توسط چین رهبری میشود، ایجاد شده است. درحالیکه برخی این اقدام عربستان را به جدایی از آمریکا، تفسیر میکنند، عدهای این مسئله را ورقه تعیین کننده محمد بن سلمان برای تحت فشار قراردادن دولت جو باید، رئیس جمهور آمریکا، میدانند.
عربستان سعودی و سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس نسبت به آنچه که خروج آمریکا از منطقه میدانند، ابراز نگرانی کردهاند و به سمت تنوع بخشیدن به شرکای خود حرکت کردهاند. با این حال، واشنگتن در چندین بیانیه رسمی اعلام کرده است که شریک فعال با این کشورها باقی خواهد ماند.
به گزارش رویترز در 29 مارس 2023، روابط رو به رشد بین ریاض و پکن باعث نگرانیهای امنیتی در واشنگتن، متحد سنتی ریاض شده است. این درحالی است که واشنگتن اعلام کرده که سیاست خود در قبال خاورمیانه را تغییر نخواهد داد.
تحلیلگران مجله آمریکایی نیوزویک در همان روز در تحلیلی نوشتند؛ این اقدام بخشی از تلاش گستردهتر عربستان سعودی و برخی کشورهای همسایه خلیج فارس برای گسترش مشارکتهای دیپلماتیک فراتر از متحدان سنتی غربی است.
روابط بین آمریکا و عربستان سعودی از زمان روی کار آمدن جو بایدن و پس از وعدههای انتخاباتی او مبنی بر اینکه عربستان را نسبت به سابقه حقوق بشریاش، پاسخگو خواهد کرد، تیره شده است.
علی الشهابی، تحلیلگر سیاسی سعودی در تحلیلی در مجله نیوزیوک، نوشت؛ پادشاهی سعودی رویکرد متنوعتری را برای توسعه روابط خود با شرکای استراتژیک جهت تکمیل روابط با غرب دنبال میکند. وی توضیح داد که استراتژی تنوع بخشی عربستان سعودی در تلاش است تا خلأهای ناشی از عدم علاقه یا اراده ایالات متحده آمریکا در حفظ وضعیت کنونی منطقه را پر کند.
وی افزود: اتکای شدید چین به نفت خلیج فارس، این کشور را به علاقهمندترین دولت جهان در تثبیت وضعیت کنونی در منطقه خلیج فارس تبدیل کرده است. در همین چارچوب عربستان سعودی تلاش کرد با این اقدام، پکن را به ایفای نقش فعالتر در منطقه برای حفظ ثبات و وضعیت موجود تشویق کند.
علیرغم تایید تحلیلگران مبنی بر اینکه پیوستن عربستان سعودی به سازمان همکاری شانگهای تاثیری بر روابط استراتژیک این کشور با آمریکا نخواهد داشت، با اینحال عدهای از کارشناسان این اقدام را هشداری برای آمریکا از جانب عربستان دانستند.
به نوشته یک روزنامه سعودی، تحرکات اخیر عربستان سعودی علیه آمریکا، شتاب گرفتن گامها به سمت جدایی سیاسی، اقتصادی و امنیتی بین دو کشور، پس از ائتلافی که نزدیک به هشتاد سال به طول انجامید را تأیید میکنند. این روزنامه تاکید کرد که اقتصاد و دلار آمریکا از بزرگترین قربانیان در آینده خواهند بود.
وال استریت ژورنال نیز در 29 مارس 2023 گزارش داد که پیوستن عربستان به سازمان همکاری شانگهای و حرکت آن به سمت چین و روسیه ممکن است با واکنش شدید واشنگتن مواجه شود. در این گزارش توضیح داده شد که شرکای امنیتی سنتی نسبت به معامله با رقبای جهانی خود در منطقه نگران هستند.
نشنال اینترست همچنین در 23 مارس 2023 تأیید کرد که نقش چین در میانجیگری توافق عربستان و ایران منجر به نگرانی بیش از حد در واشنگتن شده است.
با اینحال آمریکاییها ادعا میکنند که این اقدام چندان مشکلی را به وجود نخواهد آورد، چراکه آمریکا دیگر به عربستان سعودی و نفت آن نیازی ندارد و تنها این موقعیت جغرافیای این منطقه به همراه پایگاههای نظامی آمریکایی در این منطقه هستند که اهمیت دارند.
به گزارش نشنال اینترست، برای چندین دهه، ایالات متحده آمریکا ضامن اصلی دسترسی نفت خلیج فارس به بازارهای جهانی بود. از سوی دیگر، نفوذ سیاسی آمریکا در خاورمیانه در حال کاهش است در حالیکه نفوذ چین در حال افزایش. براساس این گزارش، درحال حاضر زمان خوبی برای ترک این منطقه فراهم شده است. نزدیک شدن ایران و عربستان با میانجیگری چین نیز به گفته این گزارش، خبر بدی نیست بلکه همراستا با منافع آمریکا است.
در این گزارش آمده است؛ در واقع، این فرصتی طلایی برای ایالات متحده آمریکا فراهم کرده تا به ارزیابی مجدد تعهدات نظامی و سیاسی خود در منطقه که مدتها به تاخیر افتاده، اقدام کند.
در ادامه آمده است: در رابطه با خلیجفارس، آمریکا اکنون در موقعیتی است که به تعبیر باب دیلن، «قبل اهمیت میدادم اما الان همه چیز تغییر کرده است» قرار دارد. بازارهای انرژی جهان متحول شدهاند. ایالات متحده اکنون سومین صادرکننده بزرگ نفت و دومین صادرکننده بزرگ گاز طبیعی در جهان است.
زیانها و درگیریها
تأثیرات پیوستن عربستان به سازمان همکاری شانگهای سؤالاتی را در مورد پیامدهای اقتصادی که غرب از آنها میترسد، مانند پذیرش سایر ارزهای آسیایی به جای دلار توسط کشورهای عضو سازمان در معاملات میان خود، ایجاد کرده است.
مونیکا کراولی، دستیار وزیر خزانهداری آمریکا در دولت سابق در این باره گفت: گام عربستان برای پیوستن به اتحاد «دشمنان آمریکا» و آغاز معاملات تجاری خود با ارزی به غیر از دلار، سیستم اقتصاد جهانی را وارونه خواهد کرد. او گفت که این به معنای پایان {سلطه} دلار است و انتظار فروپاشی کامل سیستم اقتصاد جهانی را دارد.
در 15 مارس 2022، وال استریت ژورنال به نقل از منابع آگاه گزارش داد که عربستان سعودی، بزرگترین تولیدکننده نفت جهان، در حال بررسی پذیرش یوان چین به جای دلار در فروش نفت خود به چین است. این پادشاهی فعالانه درحال مذاکره با پکن برای معامله نفت خود با یوان چین است. اقدامی که سلطه دلار در بازارهای جهانی نفت را کاهش میدهد و شکاف میان واشنگتن و ریاض را بیش از پیش عمیقتر میسازد.
این روزنامه آمریکایی در توضیح این اقدام عربستان در صورت تحقق این موضوع، این سوال را مطرح کرد: آیا عربستان سعودی از چین برای فشار به آمریکا استفاده میکند؟
با این حال، یک مقام ارشد آمریکایی ایده فروش نفت سعودیها به چین به یوان را «بسیار بعید» توصیف کرد و اشاره کرد که سعودیها این ایده را در گذشته، زمانی که تنش بین واشنگتن و ریاض وجود داشت، مطرح کرده بودند. این مقام آمریکایی به وال استریت ژورنال گفت که فروش روزانه میلیونها بشکه نفت به یوان میتواند به اقتصاد عربستان سعودی که واحد پول آن با دلار آمریکا بسیار مرتبط است، آسیب برساند.
ناظران بر این باورند که بعید است عربستان دلار را در ازای یوان چین کنار بگذارد، زیرا از نظر اقتصادی مضر و هزینهزا است. گزارش وال استریت ژورنال با استناد به ذخایر ارز خارجی عربستان سعودی که در سال 2020 به 472.8 میلیارد دلار رسید، نشان میدهد که بعید است ریاض دلار را کنار بگذارد.
گزارش آژانس آمریکایی بلومبرگ در مارس 2022 نشان داد که درصد یوان مورد استفاده در معاملات تجاری جهانی از 2.7 درصد تجاوز نمیکند درحالیکه دلار آمریکا با 41 درصد در رتبه اول و یورو اتحادیه اروپا با 36.6 درصد در جایگاه دوم قرار دارد.
بر اساس گزارش سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، چین با 45.8 میلیارد دلار بزرگترین واردکننده نفت از عربستان است و پس از آن هند با 25.1 میلیارد دلار، ژاپن با 24.5 میلیارد دلار، کره جنوبی با 19.5 میلیارد دلار و در نهایت آمریکا با 12.2 میلیارد دلار قرار دارند.
طبق آمار ارائه شده توسط موسسه اوراسیا رویو در 30 مارس 2022، عربستان سعودی با فروش نفت به ارزش 145 میلیارد دلار بزرگترین تولیدکننده نفت جهان است و چین با 204 میلیارد دلار خرید سالانه نفت، بزرگترین خریدار نفت عربستان است.
تحلیلگران آمریکایی اعتقاد دارند که بعید است که روابط عربستان و چین به یک اتحاد همه جانبه تبدیل شود زیرا اقتصاد پادشاهی به واشنگتن و واحد پولی آن با دلار ارتباط عمیق دارد. عربستان سعودی همچنین از لحاظ زیرساختهای دفاعی به شدت به آمریکا متکی است.
همه این مسائل، تحلیلگران را به این موضوع سوق داد که گامهای عربستان سعودی به سمت ایجاد روابط نزدیکتر با چین، روسیه و ایران بخشی از یک بازی سیاسی برای جلوگیری از فشار آمریکا بر پادشاهی و همینطور اعمال فشار پادشاهی بر آمریکا است.
منبع: روزنامه الاستقلال