پایگاه «شورای آتلانتیک» در یادداشتی به قلم دنی سیترینوویچ در تاریخ ۹ مه ۲۰۲۳، به قدرت و نفوذ ایران در آفریقا پرداخته است.
سیاق بدون آنکه ادعاهای مطرح شده در این یادداشت را تأیید یا رد کند، ترجمهای از آن را در زیر آورده است:
در اواسط دسامبر 2022، جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده، رهبران کشورهای آفریقایی را به نشستی در واشنگتن دعوت کرد. در این دیدار کشورهای آفریقایی همکاری با آمریکا برای حل مشکلات اقتصادی، توسعهای و امنیتی این قاره را بررسی کردند.
این دیدار و سفرهای اخیر مقامات عالی رتبه دولت بایدن به آفریقا، نقطه اوج تلاش کاخ سفید برای تقویت روابط آمریکا و آفریقا در زمینههای مختلف است.
دولت بایدن به دنبال تقویت همکاریهای دیپلماتیک، اقتصادی و امنیتی با این کشورها است تا از نفوذ چین و روسیه در این قاره جلوگیری کند، اما یکی از موضوعاتی که دولت وی از آن غافل است، افزایش نفوذ ایران در آفریقا و لزوم قانون تدوین سیاستی است که قدرت تهران در این قاره را محدود کند.
از زمان انقلاب اسلامی 1979، آفریقا به قارهای جذاب برای جمهوری اسلامی تبدیل شده است. ایران آفریقا را میدان نبردی میبیند که در آن برای قدرت، نفوذ و قلمرو بیشتر با عربستان سعودی رقابت میکند. در عین حال ایران برای مقابله با نفوذ غرب به ویژه آمریکا به همکاری با گروههای ضداستعماری و استقلالطلب در آفریقا روی آورده است.
ایران همچنین از سازمانهای فرهنگی و مذهبی خود مانند دانشگاهها و موسسات خیریه برای افزایش نفوذ خود بر اقلیت شیعه در آفریقا، کسب حمایت سیاسی، جمعآوری کمک مالی و عضوگیری برای گروههای شبهنظامی استفاده میکند.
ایران از مداخله در امور داخلی بسیاری از کشورهای آفریقایی برای حفاظت از منافع خود و حمایت از مردمی که در خدمت سیاستهایش هستند تردیدی ندارد. نمونه بارز آن مداخله این کشور در سال 2019 برای آزادی روحانی شیعه شیخ ابراهیم زکزاکی از بازداشت نیجریه بود. ایران از تلویزیون هاوسا برای اعمال فشار بر دولت آن کشور استفاده کرد.
اجلاس اقتصادی ایران و غرب آفریقا که چهارم اسفندماه در تهران برگزار شد، نشانه دیگری از تلاش ایران برای تقویت روابط با کشورهای آفریقایی و تقویت نفوذ و جایگاه خود در غرب این قاره است. این دیدار در راستای دیدگاه ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران در خصوص تقویت روابط ایران و کشورهای غرب آفریقا برگزار شد. رئیسی در همین راستا در مرداد 1392 به گینه بیسائو سفر کرد و در سخنرانی خود متعهد شد که به گسترش روابط ایران و قاره آفریقا ادامه دهد. فعالیتهای او از بسیاری جهات شبیه به سیاستهای محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور سابق ایران در آفریقا است. همانطور که او همچنین به دنبال بهبود چشمگیر روابط ایران و آفریقا بود.
جدای از منافع سنتی ایران در آفریقا، چندین هدف جدید در رابطه ایران با آفریقا پدیدار شده است: اولین هدف، کارزاری است که تهران علیه متحدان آمریکا در آفریقا (سودان و مراکش) به راه انداخته است، زیرا که میبیند این دو کشور جرأت پیدا کرده و در تلاش برای عادیسازی روابط با اسرائیل، گام برداشتهاند. در واکنش به این اقدام، ایران روابط نظامی و دیپلماتیک خود با الجزایر و کمکهای نظامی خود به جبهه پولیساریو در صحرای غربی را افزایش داده است. با کمک ایران، توانایی این جبهه برای وارد کردن خسارات شدید به ارتش مراکش و به چالش کشیدن کنترل دولت بر مناطق مورد مناقشه افزایش یافته است. ایران همچنین فعالیتهای خود را در موریتانی توسعه داده و این کشور را به منطقه نفوذ خود در صحرای غربی تبدیل کرده است. اقدامی که مراکش آن را تهدیدی برای امنیت خود میداند.
در مورد سودان، ایران تلاش میکرد تا نفوذ خود را در این کشور استراتژیک در شاخ آفریقا گسترش دهد، اما با پیوستن سودان به توافق ابراهیم، مانعی برای اهداف ایران ایجاد شد. تهران اکنون تل آویو را به ایجاد بیثباتی در سودان متهم میکند و امیدوار است که خارطوم را از اسرائیل دور کند. این کشور همچنین فعالانه در تلاش است تا دکترین شیعی خود را در آن کشور گسترش دهد و نیروهای طرفدار امضای توافقنامه عادیسازی با اسرائیل را تضعیف کند.
تهران میخواهد با اقدامات خود به کشورها (از جمله سودان و مراکش) نشان دهد که پیوستن به توافق ابراهیم بهایی دارد و میتواند مستقیم یا غیرمستقیم آنها را تهدید کند. ایران برای جلوگیری از تحکیم روابط اسرائیل با دیگر کشورهای آفریقایی و تقویت حضور دیپلماتیک خود در نهادهای مختلف این قاره مانند اتحادیه آفریقا، کارزار سیاسی انجام میدهد.
علاوه بر این، ایران یک شبکه غیرقانونی قاچاق اسلحه در شاخ آفریقا ایجاد کرده است. این به تهران اجازه میدهد تا سلاح به کشورهای آفریقایی قاچاق کند. ایران قصد دارد فروش پهپادهای بدون سرنشین خود را به این کشورها افزایش دهد. نشانه آن را میتوان در دخالت ایران در جنگ داخلی اتیوپی و فروش پهپاد مهاجر 6 به ارتش آن کشور دید.
همچنین باید به توطئههایی که پس از ترور سردار سلیمانی در ژانویه 2020 در چندین کشور آفریقایی فاش شد – از جمله طرح خنثیشده ترور سفیر آمریکا در آفریقای جنوبی – توجه شود. در سال گذشته، چندین طرح کشف شد که در آن ایران به دنبال آسیب رساندن به منافع ایالات متحده و اسرائیل در آفریقا یا استفاده از حضور خود در این قاره برای عضوگیری از اعضای گروههای شبهنظامی بود.
دولت بایدن برای محافظت از متحدان خود در آفریقا و حفظ منافع خود در این قاره، نمیتواند تنها بر حضور رو به رشد چین و روسیه تمرکز کند. وضعیت ایران را هم باید در نظر گرفت. بایدن برای کاهش نفوذ ایران در این قاره و جلوگیری از استفاده تهران از کشورهای آفریقایی برای رسیدن به منافع خود، باید با کشورهای آفریقایی همکاری کند.
آفریقا هدف جذابی برای رئیسی است. با توجه به نزدیکی روسیه و چین به ایران، آمریکا بدون برنامه مدون نمیتواند تهران را از آفریقا خارج کند.
منبع: شورای آتلانتیک