عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصر در ۲۳ مارس ۲۰۲۳، مرکز فرهنگی اسلامی مصر را افتتاح کرد. هزینه افتتاح این مرکز رقمی بالغ بر ۸۰۰ میلیون پوند مصری داشت که با توجه به بحران اقتصادی که مصر با آن روبهرو است، جنجال زیادی به پا کرد. علاوه برآن در جریان افتتاحیه این مرکز جنجال دیگری شکل گرفت. زیرا السیسی مشاور مذهبی خود، اسامه الازهری را در جریان افتتاحیه همراهی کرد در حالیکه جایگاه احمد الطیب، شیخ الازهر در آخر صفوف حضار تعیین شده بود. این درحالی است که مراجع دینی در مصر به شیخ الازهر به عنوان اولین مرجع و بزرگترین رئیس یک نهاد رسمی مذهبی در مصر و جهان اسلام مینگرند.
اسامه الازهری کیست؟
نام کامل او اسامه السید محمود محمد و نام مستعار او اسامه الازهری است. وی در ۱۶ ژوئیه ۱۹۷۶ در استان اسکندریه به دنیا آمد. اما او در سوهاق که شهر پدر و خانوادهاش است، بزرگ شد. در آنجا به آموزش در دانشکده مبانی دین و دعوت اسلامی دانشگاه الازهر پیوست و در سال ۱۹۹۹ از آن فارغ التحصیل شد. وی در سال ۲۰۰۵ مدرک کارشناسی ارشد علوم حدیث و سپس در سال ۲۰۰۵ دکتری گرفت که هر دو از دانشکده مبانی دین پیروی میکنند.
او در اوایل دهه ۲۰۰۰ زمانی که در نگارخانه ترکها در دانشگاه الازهر مشغول به تحصیل بود با مفتی جمهوری مصر آن زمان یعنی علی جمعه بسیار نزدیک بود، به کار عمومی پرداخت. عموم مردم در واقع او را در سال ۲۰۰۵ و زمانی که از طرف علی جمعه با ایراد خطبه جمعه در مسجد سلطان حسن قاهره منصوب شد، شناختند. سپس در همان مسجد شروع به تدریس هفتگی کرد.
باید توجه داشت که در آن دوران که پایان دوران رژیم سابق به ریاست حسنی مبارک است، بسیاری از وعاظ و علما توسط دستگاههای امنیتی مورد آزار و اذیت قرار گرفتند و اجازه نداشتند بدون مجوز از امنیت دولتی دروس دینی ارائه دهند. اما اسامه الازهری به عنوان یکی از شاگردان علی جمعه و از وعاظی که به وابستگی به مرجعیت شهرت داشت، درها و کانالهای رسانهای بر روی او باز بود.
تشنه خون
پس از انقلاب ۲۵ ژانویه ۲۰۱۱، در دوره انتقالی و سپس انتخاب محمد مرسی رئیس جمهور سابق و به قدرت رسیدن وی در سال ۲۰۱۲، الازهری پرچم مخالفان را به شدت علیه اخوان المسلمین حمل کرد. در ژانویه ۲۰۱۲، او مقالهای نوشت که در آن به دلیل برخورد قطار باری با قطار سربازان وظیفه، به شدت به مرسی حمله کرد و او را مسئول شکست و سهل انگاری فاحش در این زمینه دانست. با اینحال نکته جالب اینجاست که پس از آن، علیرغم تکرار حوادث قطار، جاده و دیگر حوادث به شکل شدیدتر در دوران حکومت السیسی، الازهری سخنی بر زبان نیاورده و هیچ انتقاد و حملهای به رژیم نداشته است.
با کودتای نظامی ۳ جولای ۲۰۱۳، اسامه الازهری در صف اول حامیان قرار گرفت، در موقعیتی که با نهاد رسمی الازهر نیز مصادف شد.
با این حال، آنچه متفاوت است این است که اسامه الازهری از متفرق کردن تحصن های رابعه و النهضه در ۱۴ اوت ۲۰۱۳ که صدها معترض مسالمت آمیز را کشتند، حمایت کرد.
در حالی که شیخ الازهر چند ساعت پس از متفرق کردن متحصنین توسط نیروهای پلیس و ارتش در این بیانیه صوتی که با صدایی پر از اندوه پخش کرد، از صدور حکم خون ریزی خودداری کرد. وی در آن زمان گفت: الازهر برای روشن شدن حقایق و انجام وظیفه در برابر خدا و میهن، به همه مصریها اعلام میکند که جز از طریق رسانهها از مراحل متفرق کردن تحصن آگاه نبوده است.
این موضع سرآغاز اختلاف شدید شیخ الطیب و عبدالفتاح السیسی بود که بارها به دنبال سرنگونی وی بود و با روی کار آمدن شخصیتهای جایگزین، به ویژه اسامه الازهری، این اختلافات تشدید شد.
مشاور السیسی
در ۲ اکتبر ۲۰۱۴، السیسی با صدور فرمان جمهوری اسامه الازهری را به عنوان مشاور مذهبی به عنوان بخشی از هیئت عالی مشورتی ریاست جمهوری منصوب کرد. در آن زمان روزنامه المصری الیوم او را سر نیزه السیسی توصیف کرد.
السیسی نه تنها او را به سمت مشاور مذهبی خود منصوب کرد، بلکه او را نماینده هیئت مذهبی مجلس مصر منصوب کرد، به طوری که رسانهها از کاندیداتوری قدرتمند وی برای جانشینی احمد الطیب بعنوان شیخ الازهر خبر دادند. این امر با این واقعیت تقویت شد که اسامه الازهری به ترتیب در سال های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ خطبههای عید قربان را در مقابل السیسی و در حضور احمد الطیب ایراد کرد. الازهری همچنین به دستور السیسی و از طریق وزارت کشور مصر، وظیفه بررسی فقهی و فکری بازداشت شدگان جریانات اسلامی را به عهده گرفت. او قبلاً برای زندانیان زندان بدنام عقرب سخنرانی کرده است.
مورد دیگر این است که او از سال ۲۰۱۵ مدیریت پرونده تجدید گفتمان دینی را به عهده گرفت که در آن زمان مقدمهای برای جانشینی الازهری به الطیب تلقی میشد. این درحالی است که کمپین حملات شدید هر از گاهی از سوی رسانههای وفادار به سرویسهای امنیتی و اطلاعاتی به احمد الطیب حمله میکنند.
درگیری با احمد الطیب
اختلاف بین مرجعیت یا به طور خاص السیسی و شیخ الازهر بالا گرفت و تشدید شد. بگونهای که السیسی از ابزارهای خود برای تضعیف و محدود کردن شیخ از جمله خود اسامه الازهری استفاده کرد که در دو مورد مناسبتها و حمله به احمد الطیب علنی شد.
اولین مورد در ژانویه ۲۰۱۷ بود که شیخ الازهر از مداخله اعضای کمیته امور مذهبی مجلس که الازهر یکی از اعضای آن است، با عدم مشارکت در نظارت بر تطهیر کتب میراث و مبلغان مسجد الازهر خودداری کرد. الطیب از قرار دادن برنامه الازهری برای تربیت مبلغان در شیخیه امتناع ورزید و نقش و عملکرد کمیته را به طور کلی منتفی کرد. گرچه در ادامه این روند تغییر کرد.
آرزوهای الازهری
سخنرانی الازهری همزمان با خواستههای رسانهها و بازوهای سیاسی مانند عمرو ادیب و محمد الباز از السیسی برای تحت فشار قرار دادن شیخ الازهر برای کناره گیری یا یافتن راهی برای سرنگونی او بود.
بر اساس قانون دانشگاه الازهر که در ژانویه ۲۰۱۲ به تصویب رسید و انتخاب شیخ الازهر و پایان خدمت وی با رسیدن به هشتاد سالگی را مشروط میکند. متصدی این سمت مصونیتی پیدا میکند که او را غیرقابل عزل میکند.
این معضلی است که در مقابل السیسی قرار دارد. او راهی جز تراشیدن رقبای مذهبی دیگر مانند اسامه الازهری که در واقع نزدیک ترین روحانی کشور به وی است، ندارد.
با این وجود، الازهری نقشی منطقهای دارد که فراتر از خواستههای داخلی اوست و مشخص است که او روابط نزدیکی با حاکمان امارات دارد که مشکلات مختلفی را برای او به همراه داشته است.
آخرین مورد آن در ۱۰ ژانویه ۲۰۲۳ بود که وی به هیئت اماراتی به سرپرستی علی النعیمی، رئیس شورای جهانی جوامع مسلمان پیوست و از چین بازدید کرد.
این بازدید به طور خاص به منطقه با اکثریت مسلمان سین کیانگ یا همان ترکستان شرقی انجام شد که شامل قومیت اویغور است که توسط دولت کمونیست چین مورد آزار و اذیت قرار میگیرد.
الازهری حقوق مسلمانان و دفاع از مسلمانان اویغور را نادیده گرفت و از دولت چین حمایت کرد. وی از مبارزه چین با آنچه تروریسم و افراط گرایی نامید، تمجید کرد. وی در بیانیه مطبوعاتی خود گفت: این سفر به منزله گسترش و ایجاد پل بین کشورهای عربی و اسلامی و چین برای مقابله با پدیده تروریسم است.
این امر باعث شد تا دولکون عیسی، رئیس کنگره جهانی اویغور به وی و سفر هیئت اماراتی پاسخ دهد و گفت: چین از بهانه مبارزه با تروریسم برای توجیه جرم انگاری اشکال روزمره و قانونی اعمال مذهبی اسلامی استفاده میکند.
کمیته حقوق بشر سازمان ملل متحد چین را متهم کرده است که حدود یک میلیون مسلمان اویغور را در جایی که به نظر می رسد یک اردوگاه بازداشت بزرگ پوشیده شده است، بازداشت کرده است.
حسام بهجت، رئیس ابتکار عمل مصر برای حقوق شخصی و فعال حقوقی، در مورد این سفر اظهار نظر کرد و گفت: اسامه الازهری، مشاور مذهبی رئیس جمهور جمهوری، از سین کیانگ که اکثریت آن مسلمان است بازدید کرد و از تلاشهای چین در مبارزه افراط گرایی تمجید کرد. این درحالی است که سازمان ملل چین را به جنایات احتمالی علیه بشریت علیه اویغورها و بقیه مسلمانان منطقه متهم کرده است.
منبع: روزنامۀ استقلال