دویچه وله روز گذشته (۲۰ مه) در یادداشتی به قلم کاترین شایر به مسأله پایان سلطه دلار در جهان و به ویژه در کشورهای خاورمیانه پرداخت و نوشت:
در هفته گذشته، هر کسی در عراق که میخواست خانه یا ماشین بخرد شوکه شد زیرا یکشنبه گذشته دولت عراق معامله با دلار آمریکا را ممنوع کرد.
عراقیها معمولا برای خریدهایی که نیاز به پول زیادی دارد از دلار استفاده میکنند. به دلیل کاهش ارزش دینار برای خرید خودرو یا خانه مجبورند چندین کیسه اسکناس با خود حمل کنند. بنابراین در عوض، برای چنین معاملههایی از یک کیف پول پر از دلار استفاده میکنند.
برای دههها، مردم خاورمیانه اگر درهم، دینار، ریال یا پوند کافی نداشته باشند، از دلار آمریکا به عنوان بهترین ارز خود استفاده میکنند، اما این ممکن است تغییر کند. در چند ماه گذشته مقامات ارشد برخی از کشورهای خاورمیانه اظهاراتی داشتهاند که نشان میدهد سلطه دلار در منطقه رو به کاهش است.
در عراق، مقامات آمریکایی ورود دلار به این کشور را دشوارتر کردند؛ زیرا نگران خروج این دلارها به ایران هستند. در پی این اقدام، عراق با کمبود دلار مواجه شد و ارزش دینار کاهش یافت. همچنین این اقدام باعث شد تا عراق اعلام کند در تجارت با چین به جای دلار از یوان استفاده خواهد کرد.
اوایل سال جاری، وزیر دارایی عربستان گفت که کشورش مشکلی برای استفاده از ارزهای مختلف از جمله یورو و یوان برای فروش نفت ندارد. امارات همچنین اعلام کرد که از روپیه در تجارت با هند استفاده خواهد کرد. سال گذشته، مصر اعلام کرد که قصد دارد اوراق قرضه را به یوان چین منتشر کند. این کشور قبلا اوراق قرضه به ین ژاپن منتشر کرده بود.
همچنین چندین کشور خاورمیانه – مصر، عربستان سعودی، امارات، الجزایر و بحرین – اعلام کردهاند که میخواهند به گروه بریکس بپیوندند. این گروه شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است. روسیه قبلاً گفته بود که در نشست آتی این گروه در ماه ژوئن، آنها در مورد ایجاد ارز جدید برای تجارت فرامرزی بین اعضا گفتگو خواهند کرد.
از سال 2021، امارات متحده عربی در یک پروژه آزمایشی به تایلند، هنگ کنگ و چین پیوسته است که در آن بانک تسویه بین المللی مستقر در سوئیس به عنوان مدیر پروژه، از پرداختهای دیجیتال در تجارت فرامرزی استفاده میکند و دلار را دور میزند.
جایگزینی ارزهای دیگر به جای دلار آمریکا نگرانیهایی را در محافل این کشور ایجاد کرده است. این نگرانی را میتوان در تیتر روزنامههای آمریکایی مشاهده کرد؛ نیویورک تایمز در ماه فوریه مقالهای با عنوان «آیا هژمونی دلار در معرض تهدید است؟» منتشر کرد، فایننشال تایمز در ماه مارس نوشت: «برای ارز چندقطبی آماده شوید» و بلومبرگ اواخر ماه گذشته هشدار داد: «دلارزدایی با سرعتی خیرهکننده در حال وقوع است».
بلومبرگ در گزارش خود نوشت که دلار آمریکا در حال حاضر حدود 58 درصد از ذخایر خارجی جهان را تشکیل میدهد. این در حالی است که در سال 2001 میزان این ذخایر 73 درصد و در اواخر دهه 1970 این میزان 85 درصد بوده است.
اما اکثر کارشناسان بر این باورند که سرعت دلارزدایی (از جمله در خاورمیانه) بسیار کمتر از آن چیزی است که در مقالات روزنامهها ذکر شده است.
دانیل مک داول، استاد علوم سیاسی دانشگاه سیراکیوز نیویورک در پاسخ به این سوال که آیا اظهارات رهبران عرب نشانه سقوط دلار در خاورمیانه است، گفت: صحبت آسان است، عمل دشوار است. برای کشورهای تولیدکننده نفت مانند عربستان سعودی، چنین اظهاراتی راهی برای جلب توجه آمریکاست.
مک داول این احتمال را رد نمیکند که روزی هژمونی دلار کم رنگ شود، «اما هر تغییری کند خواهد بود.»
کارشناسان توافق دارند که دو دلیل اصلی برای تهدید دولتهای خاورمیانه به استفاده از ارزهای دیگر وجود دارد. یکی از دلایل آن مربوط به جنگ روسیه در اوکراین است.
مک داول معتقد است که تحریمها نقش مهمی در شکل دادن به این گفتمان دارند. او در کتاب خود با عنوان «تحریمهای مالی آمریکا و واکنشهای بینالمللی در برابر دلار» استدلال میکند که «هرچه آمریکا بیشتر از دلار به عنوان سلاح سیاست خارجی استفاده کند، دشمنانش بیشتر به سمت استفاده از ارزهای دیگر در فعالیتهای اقتصادی بینالمللی خود میروند».
در حال حاضر روسیه با بسیاری از کشورهای خاورمیانه و آسیا مبادلات مالی دارد. آنها کشورهایی هستند که تصمیم گرفتهاند از تحریمهای آمریکا و اروپا پیروی نکنند.
اگر تحریمها علیه روسیه تشدید شود و کشورهایی که با مسکو معامله میکنند با تحریمهای ثانویه مواجه شوند، نادیده گرفتن تحریمها برایشان سخت خواهد بود؛ زیرا همزمان با آمریکا و اتحادیه اروپا نیز سروکار دارند.
به گفته یکی دیگر از تحلیلگران، دومین دلیل دوری کشورهای خاورمیانه از دلار این است که «کشورهای خاورمیانه به ویژه عربستان سعودی احساس میکنند که ایالات متحده در تلاش است تا قوانین بازار جهانی نفت را تغییر دهد. روسیه را تحت فشار قرار دهید و منابع مالی آن را مسدود کنید، اگر این اتفاق بیفتد، منافع عربستان سعودی نیز به خطر خواهد افتاد.»
شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان وزیر انرژی عربستان در ماه مارس گفت هر کشوری که بخواهد بر صادرات نفت عربستان محدودیت قیمتی اعمال کند، عربستان تجارت خود را با آن کشور قطع خواهد کرد. یک روز بعد وزیر انرژی الجزایر نیز این جمله را تکرار کرد.
ماریا دمرتسیس، استاد سیاست اقتصادی دانشگاه فلورانس، معتقد است که به همین دلیل تا زمانی که تحریمها ادامه دارد، کشورها به دنبال جایگزینی دلار با ارزهای دیگر هستند. البته این کار سختی است و یک شبه اتفاق نمیافتد زیرا باید زیرساختهای لازم برای تسویه حساب فراهم شود. به عنوان مثال، اگر شما یک هندی هستید و میخواهید چیزی را به شیلی بفروشید، این کار را به دلار انجام میدهید زیرا قیمتگذاری آن محصول به دلار آسانتر است. آمریکا نیز زیرساختهای لازم را برای تسویه حساب به دلار فراهم کرده است.
پس از جنگ در اوکراین، بیش از 70 میلیارد دلار از داراییهای بانک مرکزی روسیه در فرانسه مسدود شد. توقیف داراییهای بانک مرکزی به عنوان یک سلاح، ضمن آسیب رساندن به نظام مالی بینالمللی، کشورهای خاورمیانه را نگران کرده است. به همین دلیل است که این کشورها از ایجاد دنیای چندقطبی استقبال میکنند و به دلار به عنوان تنها ارز مورد استفاده در معاملات برونمرزی نگاه نمیکنند.
منبع: دویچه وله