چندین کشور اوایل این هفته در عربستان سعودی برای نشست دو روزه درباره مذاکرات صلح و پایان جنگ روسیه و اوکراین گرد هم آمدند.
با اینکه روسیه در این نشست حضور نخواهد داشت اعلام کرد که از دور مذاکرات جده عربستان را زیر نظر خواهد داشت. برزیل، هند، ترکیه و ژاپن، علاوه بر تعدادی دیگر از کشورهای اروپایی و ایالات متحده آمریکا، قرار است در این مذاکرات شرکت کنند. وزارت امور خارجه چین نیز جمعه (4 آگوست) اعلام کرد که تیمی را برای شرکت در مذاکرات صلح اوکراین به عربستان سعودی اعزام خواهد کرد.
برای ریاض و به ویژه محمد بن سلمان، ولیعهد و حاکم واقعی عربستان سعودی این تا حدودی یک موفقیت چشمگیر دیپلماتیک و یک دستاورد بزرگ محسوب میشود.
جنگ در اوکراین هدیهای خوشایند برای سعودیها بود و منتقدانی مانند جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا را مجبور کرد برای ترمیم روابط به عربستان سفر کنند. تحریمهای روسیه، یکی از تامینکنندگان بزرگ انرژی و غلات جهان با همسویی عربستان در کاهش استخراج و صدور نفت خام بسیاری از کشورهای منتقد پادشاهی عمدتا غربی را تحت فشار گذاشته است.
با این حال، اجلاس بینالمللی آخر این هفته در جده، موضوعات مختلفی از جمله بازپروری وجهه محمد بن سلمان و خطوط چشمانداز سیاسی نوظهور کشورش برای منطقه و جایگاه آن در جهان را پوشش میدهد.
در این زمینه جولین بارنز دیسی، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در شورای روابط خارجی اروپا گفت: «به جای اینکه خود را به اردوگاههای جهانی خاص گره بزنند، کشورهای کلیدی شورای همکاری خلیج فارس مانند عربستان سعودی و امارات اکنون قاطعانه برنامههای خود را تنظیم میکنند و بین بازیگران جهانی تعادل ایجاد میکنند تا دستاوردهای خود را به حداکثر برسانند.»
ظهور چین، افول نسبی آمریکا در منطقه، ظهور قدرتهای میانوزن منطقهای مانند ترکیه، ایران و عربستان سعودی نیز به آرامی پویایی سیاست جهانی را تغییر میدهند.
وی اضافه کرد: «عربستان سعودی و امارات متحده عربی چندقطبی در حال ظهور را پذیرفتهاند. هر دو کشور نقش خود را – که توسط تلاشهای جهانی پس از جنگ اوکراین تقویت شده است – به عنوان بازیگران اصلی تاثیرگذار که نیازی به پذیرش دیکتههای بازیگران خارجی ندارند، پذیرفتهاند.»
رهبر منطقهای، بازیگر جهانی
عربستان سعودی همچنین به طور فزآیندهای در پیروی از آنچه که به عنوان اولویتهای خود میبیند، مطمئن شده است. محمد بن سلمان درخواستهای آمریکا برای افزایش تولید نفت را رده کرده و حتی با خشم دولت بایدن به دلیل همکاری با روسیه برای حفظ قیمت نفت در سطح مورد نیاز برای تامین بودجه ریاض و پروژههای زیربنایی جاهطلبانه خود، مواجه شده است.
ولیعهد سعودی همچنین در اوایل سال جاری با عادی سازی روابط با ایران در مذاکرات با میانجیگری چین، دولت آمریکا را غافلگیر کرد.
وی با احساس اینکه دولت بایدن خواهان یک پیشرفت دیپلماتیک بزرگ در منطقه با متقاعد کردن عربستان سعودی برای عادی سازی روابط با اسرائیل است، به صراحت اعلام کرده است که بدون دریافت امتیازات بزرگ، حاضر به عادی سازی نیست.
بر اساس گزارشها، یکی از شروط کلیدی ریاض برای عادی سازی روابط با اسرائیل، راهاندازی یک برنامه هستهای غیرنظامی با کمک آمریکاییها در عربستان است.
دولت باید با فرستادن جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا، به جده، به نظر میرسد که مایل است این اجلاس را با حضور یک مقام ارشد دولت گرامی بدارد و شاید پادشاهی را با سطح احترامی که مدتها احساس میکرد که سزاوار آن است، ارج دهد.
عبدالله بعبود، محقق غیرمقیم در مرکز خاورمیانه کارنگی در مصاحبه با میدل ایست آی گفت: نشست صلح در مورد اوکراین در راستای اهداف عربستان سعودی است که کشورهای غربی و جنوب جهانی را که از تحریم روسیه اجتناب کردهاند، دور هم جمع میکند.
وی افزود: این نشست با چشم انداز، اهداف استراتژیک و جاه طلبیهای محمد بن سلمان برای کشورش جهت تبدیل شدن به یک رهبر منطقهای و بازیگر مهم جهانی مطابقت دارد.
عربستان سعودی مانند بسیاری در جنوب جهانی، از «محدود کردن مواضع متعادل خود [در مورد جنگ اوکراین] و خودمختاری استراتژیک خود» در نتیجه فشار غرب، تاکنون اجتناب کرده است.
بعبود گفت: «محمد بن سلمان میبیند که کشورش میتواند از پویاییهای در حال تغییر در نظم جهانی و ظهور چین و دیگر قدرتهای جهانی، برای تنظیم مجدد روابط پادشاهی با ایالات متحده آمریکا و به دست آوردن زمینه بیشتر برای تعادل استراتژیک و فضای گستردهتر برای مانور، بهرهمند شود.»
برای خالد الفالح، وزیر سرمایه گذاری عربستان سعودی دنیای جدید و چندقطبی پدید آمده است، دنیایی که دیگر تحت سلطه غرب نیست. وی در مصاحبه اخیر خود گفت: «ما دوست داریم باور کنیم و فکر میکنم ثابت شده است، که پادشاهی بخش مهمی از این دنیای چند قطبی است که ظهور کرده است. ما نقش خود را نه تنها در توسعه اقتصادی خود، بلکه در توسعه منطقه خود نیز ایفا خواهیم کرد.»
سیاست خارجی عربستان
ولودیمیر زلنسکی، رئیسجمهور اوکراین نیز مایل به حمایت از ابتکار صلح عربستان سعودی است، تا بتواند متحدان خود را در هر گونه راهحل نهایی آینده حفظ کند.
شاید تصویری که به بهترین نحو دیدگاه سیاسی جدید ریاض را در بر میگیرد، در ماه ژوئن خود را نشان داد. زمانی که زلنسکی به دعوت محمد بن سلمان، در نشست اتحادیه عرب سخنرانی غافلگیرکنندهای داشت، در حالی که بشار اسد، رئیس جمهور سوریه و متحد سرسخت روسیه، که پس از تقریبا یک دهه توسط عربستان سعودی مجددا به اتحادیه عرب دعوت شده بود، حضور داشت.
در حالی که مذاکرات صلح مشابه در کپنهاگ نتوانست هیچ نتیجه ملموسی به همراه داشته باشد، عربستان سعودی میتواند ادعا کند که به راهحل دیپلماتیک برای دستیابی به یک نتیجه مسالمت آمیز جهت پایان دادن به درگیریها ادامه میدهد، در حالی که خود را از انتقاداتی همچون نزدیکی بیش از حد به روسیه، محافظت میکند.
یوناتان تووال، تحلیلگر موسسه اسرائیلی برای سیاست خارجی منطقهای گفت: «به نظر میرسد مذاکرات بیشتر در مورد هماهنگی یک اجماع جهانی بر روی پارامترهای کلی برای راهحل احتمالی قابل قبول برای اوکراین باشد.»
به گفته تووال؛ «برای محمد بن سلمان، محتوای گفتگوها از اهمیت کمتری برخوردار است.» و وی بعنوان یک تسهیل کننده در مذاکرات، تنها بر شکاف بزرگ جهانی تاکید میکند.
آنا جیکوبز، تحلیلگر ارشد خلیج فارس در گروه بین المللی بحران نیز در مصاحبهای گفت: در حالی که مذاکرات اوکراین در جده قطعا به دستیابی به برخی از اهداف کمک میکند، «در این مرحله مشخص نیست که تلاشهای آنها چقدر موثر خواهد بود.»
عربستان سعودی در حال تنوع بخشیدن به روابط سیاسی و اقتصادی خود با قدرتهای جهانی است که مطابق با واقعیتهای نظم جهانی چندقطبی در حال ظهور چیده شدهاند. اما حتی با افزایش روزافزون روابط عربستان سعودی با چین و روسیه، ایالات متحده آمریکا همچنان شریک امنیتی اصلی عربستان برای آینده باقی خواهد ماند.
منبع: میدل ایست آی