حضور پررنگ سینمای عربستان سعودی در جشنواره بینالمللی فیلم کن (۲۰۲۳) با سرمایهگذاری و پشتیبانی مالی از 6 فیلم، توجهها را به خودش جلب کرده است. از جمله این فیلمها که سعودیها در آن سرمایهگذاری کردهاند، فیلم «ژان دو باری» به کارگردانی و بازیگری خانم مایوین فرانسوی و با بازی جانی دپ است. هزینه ساخت این فیلم حدود 20 ملیون دلار بوده که عربستان بدون هیچ قید و شرطی از این فیلم فرانسوی حمایت کرده است. داستان آن به مادام دو باری میپردازد که از هوش و جذابیت خود برای صعود به مدارج ترقی در جامعه استفاده میکند. او محبوب پادشاه لوئی پانزدهم میشود و این دو عاشق یکدیگر میشوند.
علاوه بر «ژان دو باری» چهار فیلم عربی و یک فیلم از سنگال در جشنواره کن حضور دارند که از سوی بنیاد جشنواره بینالمللی فیلم دریای سرخ که توسط وزارت فرهنگ عربستان راهاندازی شده سرمایهگذاری شدهاند. از جمله اینها، فیلم «خداحافظ جولیا» ساخته محمد کردوفانی سودانی است. این فیلم درباره زنی است که شوهرش برای دفاع از خود مردی از سودان جنوبی را میکشد و او تصمیم میگیرد همسر مقتول را به عنوان خدمتکار خود استخدام کند. این فیلم موضوع همزیستی سودانیها پس از جدایی را مورد بحث قرار میدهد و در جریان نمایش آن در کن، نقدهای مثبتی را به دست آورد.
فیلم دیگر «صمیمیت بنات» ساخته کوثر بن حنیه تونسی است. این فیلم درباره افراطگرایی اسلامی است و داستان زنی تونسی را روایت میکند که دو دخترش به داعش پیوستهاند.
در همین زمینه مدیر عامل بنیاد جشنواره فیلم دریای سرخ در مصاحبهای خبر از حمایت از فیلمهایی میدهد که از منظر زنان روایت میشوند.
نخستین حضور چشمگیر عربستان در جشنواره بینالمللی کن در حالی است که تا 5 سال پیش، یعنی قبل از تاسیس بنیاد مذکور، هیچ سینمایی در عربستان وجود نداشت. جشنواره بینالمللی فیلم دریای سرخ در عربستان سعودی برای نخستین بار در سال 2020 برگزار شد.
![پوستر فیلم فرانسوی «ژان دو باری»](http://syaaq.com/wp-content/uploads/2023/05/شسی.jpg)
عربستانیها اعلام کردهاند که در جشنواره اخیر کن شاهد «رنسانس سینمایی عربستان» هستیم. رسانههای سعودی خبر دادهاند که صندوق توسعه فرهنگی عربستان تصمیم دارد دو صندوق جداگانه برای بخش فیلم به ارزش کل 180 میلیون دلار و با هدف تقویت صنعت فیلم محلی و جذب ستارههای بین المللی سینما به پادشاهی ایجاد کنند.
صعود آسانسوری سینمای عربستان
از سال 2019 بنیاد جشنواره فیلم دریای سرخ بیش از 170 فیلم سینمایی را در زمینههای مختلف عکاسی، تدوین و مراحل مختلف تولید مورد حمایت خودش قرار داده است. اما اکنون حمایت سعودی از فیلمی فرانسوی که خود این کشور دارای قدرت بزرگ سینمایی است در نوع خود جالب توجه است.
![پوستر فیلم باندها حمایت شده توسط عربستان سعودی](http://syaaq.com/wp-content/uploads/2023/05/FxKYUPCaUAANU1H.jpg)
به نظر میرسد عربستان از خرج کردن دلارهای نفتی خود در سینمای کشورهای صاحب سبک، به دنبال آن است که به صورت آسانسوری خود را خیلی سریع در میان بازیگران اصلی جهان سینما ببیند. این الگویی است که سعودیها در عرصههای دیگری همچون حوزههای دانشی، فناوری و ورزشی نیز آن را دنبال کردهاند.
برای نمونه عربستان سعودی برای ارتقای جایگاه دانشگاههای خود با پرداخت پول به اساتید مطرح خارجی آنها را ترغیب میکند که مقالات و فعالیتهای علمی خودشان را به عنوان عضوی از دانشگاههای سعودی ثبت کنند. این ترفندی بوده است که سعودیها از طریق آن موفق شدهاند رنکینگ دانشگاههای عربستان در جهان را ارتقا دهند و چندین دانشگاه اصلی خود را در میان 150 دانشگاه برتر جهان جای دهند. در همین زمینه چندی پیش صخر الهذالی، محقق سعودی در دانشگاه ملک عبدالعزیز، تقلب دانشگاههای سعودی و گنجاندن دانشمندان خارجی در فهرست بخشی از تیم دانشگاهی سعودی را را محکوم کرد.[1]
سفیدشویی سینمایی
از همان نخستین گامهایی که سعودیها در این سالها در عرصه فیلم و سینما برداشتهاند، برمیآمد که آنها تنها نگاهی اقتصادی و فرهنگی را دنبال نمیکنند و فرصتهای بهرهبرداریهای سیاسی از این حوزه را غنیمت میشمارند. دعوت از بازیگران زن و مرد شناختهشده هالیوود برای شرکت در جشنواره فیلم دریای سرخ یا سرمایهگذاری در فیلم سلبریتی شناختهشدهای همچون جانی دپ، به سرعت انگشتهای اتهام را به سوی سعودیها دراز کرد. بسیاری بر این باور هستند که سعودیها در صحنه هنر سینما نیز به دنبال آن هستند که وجهه سیاه حقوق بشری خود را سفیدشویی کنند، درست مانند آنچه سعودیها در عرصه ورزش پی گرفتهاند.
سعودیها با ولخرجی و پرداختن هزینه بالا برای جذب بازیکنان مطرح فوتبال متهم هستند که به دنبال «شتسشوی ورزشی (sportwashing)» هستند. سعودی که به دنبال کسب اعتبار در نظام بینالمللی است توانسته کریستیانو رونالدو را با قراردادی هنگفت به این کشور جذب کند، تا بلکه با شهرتی که این بازیکن دارد، شهرتی برای خود دست و پا کند. در همین زمینه زمزمههای جذب بازیکنان دیگری مثل بنزما، مسی، دی ماریا نیز به گوش میرسد.
به تصویر کشیدن عربستان جدید
چند روز پیش رسانههای عربستان خبر دادند که تری جورج، کارگردان بینالمللی، آخرین فیلم خود را در نئوم (NEOM) فیلمبرداری خواهد کرد. نئوم در طول 18 ماه گذشته از 30 محصول سینمایی و تلویزیونی حمایت کرده است که تمامی آنها در همین منطقه فیلمبرداری شدهاند. از آن جمله میتوان به فیلم سینمایی «جنگجوی صحرا (Desert Warrior)» ساخته رابرت وایت با بازی آنتونی مکی و سر بن کینگزلی، فیلم «دینکی» به کارگردانی راجکومار هیرانی و با بازی شاهرخ خان و برنامه تلویزیونی رئالیتیشو «جزیره میلیون دلاری» اشاره کرد.[2]
تصویری که عربستان در این فیلمها از کشور و جامعه خود ارائه میدهد، نماینده عربستانی جدید است که نسبتی با گذشته و حال آن و وضعیت سیاسی و حقوق بشری آن ندارد. با همین زمینه آنها به سراغ صنعت انیمیشن هم رفتهاند؛ برای نمونه انیمیشن مسامیر با زبانی طنز سعی دارد افکار کلیشهای را درباره کشور عربستان تغییر دهد و عربستانی جدید را به جهان معرفی نماید. کارتون مسامیر با نگاهی طنزآمیز و از دریچه ساکنان استان مسامیر، به تغییرات در حال وقوع در عربستان سعودی میپردازد. اپیزودهای جداگانه نشان میدهند چگونه عربستان سعودی میتواند به عنوان یک فضای امن برای تولید عربی پیشگام شود و نماینده عربستان سعودی جدید باشد.[3]
ریاض که در الگوی توسعه خود به روشنی از مسیر توسعه ابوظبی الگوبرداری کرده، رقابتی اقتصادی را با همسایه خود رقم زده است. سعودیها که میدیدند در سالهای اخیر امارات به کانون فیلمبرداری فیلمهای هالیوود تبدیل شده است، حال به فکر این افتادهاند که با سرمایهگذاری در حوزه نمایش، هم سهمی در این بازار داشته باشند و هم تصاویری جذاب و زیبا از کشور خود در فیلمهای روز جهان به نمایش بگذارند. هرچند عربستان دیرتر از امارات به فکر این الگو از توسعه و دیده شدن در جهان افتاده است، اما دست کم بن سلمان نشان داده که برای خرج کردن دلارهای نفتی خود جسورتر است، حال باید نشست و دید پایان این قمار به کجا میسد.
[1] https://thenewkhalij.news/article/294369
[2] https://khaleejtalks.com/lifestyle/77792.html
[3] https://raseef22.net/article/1092339