جابجایی پناهجویان در سطح جهان بین سالهای 2005 تا 2016 تقریباً منجر به افزایش 75 درصدی مصرف آب در کشورهای میزبان شده است. به عبارتی ردپای آب پناهندگان (water footprint: مصرف کل آب شیرین) به 75 درصد رسیده است. بین سالهای 2005 تا 2016، تقریباً 23.1 میلیون آواره در سراسر جهان وجود داشت که بالاترین رقم تاریخ بود.
اخیرا مقالهای در 23 مه در مجله «Nature Communications» منتشر شد که نشان داد افزایش تقاضا برای آب بیشتر در چند کشوری متمرکز شده است که خود با بحران کمآبی مواجه هستند. پاکستان، ایران، ترکیه، لبنان و اردن کشورهایی هستند که نسبتا به تولید مواد غذایی محلی خود وابسته هستند.
نویسندگان این مقاله به این نتیجه رسیدند که با در نظر گرفتن مکان رویدادهای ژئوپلیتیکی که منجر به جابجایی پناهجویان بین سالهای 2005 تا 2016 شد، افزایش تنش آبی، غالبا در کشورهایی که خود دچار تنش آبی هستند، در خاورمیانه متمرکز شده است. به عنوان مثال، نشان داده شد که مهاجرت پناهندگان باعث شده است که تنش آبی اردن تا 75 درصد افزایش یابد.
اسامه سالم، کارشناس آب، محقق مرکز ملی تحقیقات آب مصر و مدیر پروژههای آب در آژانس محیط زیست در ابوظبی، پایتخت امارات، توضیح داد که «ردپای آب پناهندگان» مفهومی است که برای اندازهگیری مصرف آب و تأثیر محیط زیستی آن توسط پناهندگان یا افراد آواره استفاده میشود.
ردپای آب پناهندگان با تخمین میزان آبی که جوامع پناهنده برای تامین نیازهای روزانه خود از جمله مصارف خانگی، کشاورزی و بهداشتی مصرف میکنند، محاسبه میشود.
سالم گفت که ردپای آب پناهندگان تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله تعداد پناهندگان، مدت اقامت، سطح دسترسی به آب سالم و بهداشت و کیفیت امکانات موجود است. وی خاطرنشان کرد که ردپای آب پناهندگان اغلب به دلیل نیاز مبرم به تامین آب برای نیازهای اساسی زندگی روزمره، مراقبتهای بهداشتی و کشاورزی زیاد است.
مارک مولر، دانشیار گروه مهندسی عمران، محیط زیست و علوم زمین در دانشگاه نوتردام و نویسنده اصلی این مقاله در این زمینه گفت: «تحلیل ما نشان داده است که چند کشور، که تعداد نامتناسبی از پناهندگان را در خود جای دادهاند، در حالی که با مشکلات جدی امنیت آبی مواجه هستند، مقدار نامتناسبی از تنش آبی مرتبط با جابجایی پناهندگان را تحمل میکنند».
وی در مصاحبهای با العربی الجدید توضیح داد که این مسئله چشمانداز وسیعتری از نابرابری و بیعدالتی آبی را در جنوب جهانی – جایی که سوء مدیریت منابع، حکمرانی بد، کالاییسازی زمین و آب، صنایع استخراجی، تغییرات زیستمحیطی و میراث استعماری که اغلب کمبود آب در مناطق خشک و نیمه خشک را شدیدا تحت تاثیر قرار داده – تشدید میکند.
این محقق هشدار داد که این عواقب میتواند در کشورهایی که در حال حاضر با استرس شدید آبی مواجه هستند و اغلب برای تولید غذا به منابع آب محلی متکی هستند، مانند اردن و لبنان، شدید باشند.
ترکیه در 9 سال گذشته بزرگترین کشور میزبان پناهجویان در جهان بوده است. ترکیه میزبان چهار میلیون پناهنده بوده است. لبنان نیز میزبان حدود 1.5 میلیون پناهجو از سوریه است که حدود 815 هزار نفر از آنها در کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل ثبتنام کردهاند.
اردن با بیش از 760 هزار نفر که در کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل ثبتنام کردهاند، میزبان دومین تعداد سرانه پناهجویان در سراسر جهان است. به نظر میرسد اردن بیشترین آسیب را در میان سایر کشورهای میزبان در منطقه داشته باشد. به گفته احمد مختار، اقتصاددان ارشد دفتر سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در طول ده سال گذشته، تقاضای مواد غذایی داخلی به دلیل هجوم پناهجویان فراری از جنگ در سوریه تقریبا بیش از 60 درصد افزایش یافته است.
مختار خاطرنشان کرد که حتی سازمانهای بشردوستانه در تلاش هستند که مواد غذایی مورد نیاز پناهندگان را از طریق منابع محلی تامین کنند و این امر بر موجودی و قیمت مواد غذایی در کشورهای میزبان فشار میآورد.
وی اضافه کرد: فکر میکنم که اردن به دلیل تعداد زیاد پناهندگان در مقایسه با کل جمعیتی که این کشور دارد، احتمالاً بیشترین آسیب را دیده است. ترکیه به دلیل تولید محلی عظیم غذا، وضعیت را مدیریت میکند. برای لبنان، گاهی اوقات مشکلاتی در ارتباط با محاسبات دقیق آوارگان وجود دارد. اما چون این کشور برای مدت طولانی میزبان پناهجویان (فلسطینی) بوده است، بنابراین آنها قابلیت ادغام بیشتری در جامعه دارند.
مارک مولر گفت: انتقال تقاضای آب مرتبط با جابجایی پناهجویان به کشورهای مقصد، در حال حاضر به طور قابل توجهی از طریق تجارت جهانی یا از طریق واردات کالاها و محصولات غذایی، در آنچه به عنوان آب مجازی شناخته میشود، کاهش نمییابد.
حضور تعداد زیادی از پناهندگان منجر به افزایش فشار جمعیتی بر آب و زیرساختهای عمومی در کشورهای میزبان میشود. به گفته سالم این مسئله منجر به کاهش کیفیت خدمات آب و فاضلاب و سایر زیرساختها میشود که چالشهای اقتصادی و اجتماعی را افزایش میدهد. وی همچنین هشدار داد که افزایش فشار اقتصادی و اجتماعی ناشی از حضور پناهجویان و ردپای آب پناهجویان میتواند منجر به افزایش تنشها و درگیریهای اجتماعی و سیاسی در کشورهای میزبان شود.
از نظر مدیریت موضوع پناهندگان در منطقه، احمد مختار پیشنهاد میکند که ارتقای استراتژیهای پیشبینی و برنامهریزی به کشورهای میزبان کمک میکند تا با این موضوع مقابله کنند.
با این حال، نویسندگان مقاله ذکر شده در بالا معتقدند که اقدامات عملی برای پاسخ کوتاه مدت مناسب است. مولر گفت: افزایش واردات مواد غذایی که نیاز به آب زیادی دارند از کشورهای دارای آب فراوان، چه از طریق کمکهای غذایی و چه از طریق شرایط تجاری سودمند، به عنوان راهکارهای امیدوارکننده برای کاهش کوتاه مدت بحرانهای آبی در حال وقوع مناسب است. همچنین اتخاذ اقداماتی برای افزایش بهره وری مصرف آب جهت تولید مواد غذایی محلی از اهمیت بالایی برخوردار است.
مولر و همکارانش برای جلوگیری از تأثیرات «آبشاری» درگیریها همچون بحران اوکراین بر امنیت غذایی، ایجاد یک شبکه تجاری قوی را پیشنهاد میکنند که در آن کشورها بتوانند با ایجاد اتحادهای جدید به شوکهای غذایی پاسخ دهند.
منبع: العربی الجدید