اقتصاد خانوار کشورهای آسیای مرکزی به حواله مهاجرانی که در روسیه کار میکنند متکی است و این سبب آسیبپذیری اقتصاد این کشورها در برابر نوسانات روبل میشود.
به سبب تبعات اقتصادی جنگ روسیه و اوکراین، قیمت روبل سقوط کرد و افزایش قیمت نفت هم در بهبود آن تأثیری نداشت.
اگر روبل به روند نزولی خود ادامه دهد، بسیاری از مهاجران ممکن است به خروج از روسیه فکر کنند که میتواند بر حوالههای دریافتی کشورهای آسیای مرکزی تأثیر بگذارد.
این هفته پس از اینکه نرخ دلار در برابر روبل به زیر 100 که حمایت روانشناختی است نزول کرد، نرخ اضطراری تحت نظارت بانک مرکزی روسیه افزایش یافت.
ارزش روبل فقط کرملین را نگران نکرده است. به دلیل سطح یکپارچگی اقتصادی کشورهای آسیای مرکزی با مسکو و وجود میلیونها مهاجر – عمدتاً از قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان – در روسیه، روبل در این کشورها اهمیت زیادی پیدا کرده است.
درحالیکه ممکن است در کوتاهمدت قیمت دلار در برابر روبل پس از افزایش اخیر کاهشیافته و در نرخ 93 که کف آن است تثبیت شود، اما وضعیت بلندمدت آن منشأ نگرانی کشورهای محصور در خشکی است که همیشه در معرض بحرانهای روسیه قرار دارند.
در حال حاضر روبل ارزان به اقتصادهای آسیای مرکزی آسیبزده و باعث کاهش قابلتوجه مقدار پول ارسالی به این منطقه شده است.
کاهش ارزش پول روسیه از پایان سال گذشته آغاز شده و ناشی از مخارج دولت روسیه در جنگ با اوکراین است. نیروهای روسی در جنگی که در فوریه 2022 آغاز شد، مناطق وسیعی را تحت کنترل گرفتند؛ اما اکنون در پی ضد حمله اوکراین به طور آهسته در حال عقبنشینی هستند.
کاهش ارزش روبل زمانی که نفت قیمت بالایی دارد، جالب است. قاعدتاً افزایش قیمت نفت باید کاهش ارزش روبل را جبران کند.
در 15 اوت، بانک مرکزی روسیه برای جلوگیری از کاهش ارزش روبل نرخ پایه خود را با افزایش 3/5 درصدی به 12 درصد رساند. اما برخلاف روزهای آغازین جنگ که بانک مرکزی روسیه عملکرد مؤثری داشت، هیچ بهبود چشمگیری در روبل مشاهده نشد.
روزهایی که روبل یکشبه از سقوط آزاد نجات پیدا کرد و به ارز با بهترین عملکرد تبدیل شد – تحولی که به کنترل سرمایه سختگیرانه و مازاد تجاری ناشی از قیمتهای بالای صادرات روسیه نسبت داده میشود – اکنون بسیار دور به نظر میرسد.
روبل بهقدری ارزان است که باعث شده است کشورهای همسایه بین افزایش احتمالی واردات روسیه و تصمیمات مشاجرهآمیز سیاسی درمورد ارزهای ملی خودشان مردد باشند.
تنگه، ارز کشور نفتخیز قزاقستان، در 16 و 17 اوت 6 درصد کاهش یافت. قیمت هر دلار در صرافیها به 467 تنگه رسید. قزاقستان یکی از اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا است که روسیه آن را رهبری میکند. چشمانداز رشد اقتصادی آستانه هم مانند مسکو، به قیمت انرژی گره خورده است.
اخیراً تنگه به طور کامل از روبل دنبالهروی میکند. اما به گفته کانال تلگرامی Tengenomika، در سال گذشته شاهد جدایی موفقیتآمیز تنگه از روبل بودیم، زیرا سهم روسیه در واردات قزاقستان از بیش از 40 درصد در سال 2021 به 26/7 درصد در سال 2022 کاهش یافت. اینکه چه مدت میتواند ادامه داشته باشد مشخص نیست.
سریک بلگیبای، تحلیلگر سیاسی قزاقستان این هفته در فیسبوک اظهار داشت که روبل اقتصاد قزاقستان را “دفن” میکند و این کشور را با دو گزینه که هر دو بد هستند، مواجه کرده است. او گفت: «[ما میتوانیم] همه چیز را به حال خود رها کنیم. در این حالت روبل ارزان بهتدریج تولید داخلی را از بین میبرد. یا [میتوانیم] اجازه دهیم ارزش تنگه تا سطح پنج تنگه در برابر روبل کاهش یابد. در این حالت شهروندان ما فقیرتر میشوند و قیمتها بالاتر می رود.»
در ازبکستان، دلار در مبادلات ارزی در هفته گذشته حدود 3 درصد افزایشیافته و بانک مرکزی علت آن را کاهش قابلتوجه ارزش پول شرکای تجاری اصلی [ازبکستان] دانسته است.
بانک مرکزی ازبکستان خوشبینانه پیشبینی کرده بود که سوم (پول ملی ازبکستان) تا پایان سال و در چشمانداز میانمدت نسبتاً پایدار خواهد بود.
آیا زمان تصمیمگیری مهاجران فرارسیده است؟
در تاجیکستان و قرقیزستان که نسبتاً فقیر هستند، ارزهای ملی کمتر از 1 درصد از ارزش خود را در برابر دلار از ابتدای تابستان ازدستدادهاند و حدود 14 درصد در برابر روبل افزایش داشتهاند. در این کشورها انتقالهای نقدی از روسیه بیش از یک چهارم تولید ناخالص داخلی است؛ لذا کاهش ارزش روبل اتفاق مبارکی برای خانوار نیست.
در 15 اوت، روزنامه اقتصادی روسیه تحت عنوان Vedomosti ، با استناد به مصاحبه با رهبران دیاسپورای ازبکستان، گمانهزنی کرد که اگر ارزش روبل بهزودی شروع به افزایش نکند، ممکن است مهاجرت گسترده مهاجران از روسیه قریبالوقوع باشد.
در این نشریه از یک نظرسنجی آنلاین از 23000 مهاجر عمدتاً ازبکستانی یاد شد که در آن بیش از نیمی از آنها گفتهاند که بازگشت به کشورشان تصمیم دور از انتظاری نیست.
در سالهای اخیر در روسیه برای نیروهای کار مهاجر، اتفاقات ناخوشایند کم نبوده است.
در پی همهگیری کرونا اخراجهای ناگهانی، دهها هزار نفر از اتباع این منطقه را به کشورهایشان بازگرداند؛ کشورهایی که فرصت شغلی بسیار کمی دارند.
روبل برای مدتی امیدبخش بود.
در روزهای نخست جنگ ارزش دلار 150 روبل شد؛ اما کمی بعد ارزش روبل در ژوئن 2022 به 52 واحد رسید که بسیار بالاتر از سطح قبلی خود یعنی 75 واحد بود.
برخلاف نظر بانک جهانی و سایر نهادهای بینالمللی چند ماه پس از آغاز جنگ حواله در کشورهای آسیای مرکزی رکوردشکنی کرد.
اما در سال 2023 احتمالاً داستان متفاوت خواهد بود.
بانکهای مرکزی آسیای میانه دادههای منظمی را در مورد نقلوانتقال پول منتشر نمیکنند؛ اما آخرین دادهها نشان میدهد که خانوادهها در سراسر منطقه نسبت به سال گذشته بسیار کمتر از بستگان خود در خارج از کشور پول دریافت میکنند.
بهعنوان مثال، در این ماه، بانک مرکزی قرقیزستان ارقامی را منتشر کرد که نشان می داد در ژوئن 2023، 163/5 میلیون دلار از کشورهای خارجی به قرقیزستان منتقل شده که بیش از 90 درصد آن از روسیه بوده است.
این رقم نیمی از رقم ثبت شده در همان ماه سال گذشته است و همچنین به طور قابلتوجهی کوچکتر از ارقام مربوط به سالهای 2021 (266/9 میلیون دلار)، 2020 (277/9 میلیون دلار) و 2019 (191/6 میلیون دلار) است.
منبع: oilprice.com