عربستان سعودی استراتژی خروج از جنگ یمن را به صورت دو جانبه دنبال میکند. پادشاهی سعودی که نتوانست پیروزی نظامی را در میدان به دست آورد، تصمیم گرفته است مستقیماً با جنبش انصارالله یمن گفتگو کند تا مرزهای پادشاهی و متحدان خود را از حملات بیشتر محافظت کند. همزمان، عربستان سعودی فعالیت خود را در جنوب یمن از طریق نیروهای نیابتی برای مقابله با نیروهای تجزیه طلب و طرفدار امارات افزایش داده است. این اقدامات نشاندهنده تغییر استراتژیک در سیاستهای عربستان سعودی نسبت به یمن است.
گفتگوهای عربستان و جنبش انصارالله یمن؛ تثبیت مرزها
در 14 سپتامبر، یک هیئت 10 نفره از صنعا تحت تسلط جنبش انصارالله، به دعوت عربستان سعودی برای اولین بار از زمان تصرف پایتخت به ریاض سفر کرد. این دعوت پس از مذاکرات در ماه آوریل، زمانی که یک هیئت سعودی به صنعا سفر کرد، انجام شد. تسهیلگران عمانی در نزدیکتر کردن هر دو طرف دیپلماتیک نقش مهمی داشتند. عمان میزبان گفتگوهای جنبش انصارالله و عربستان در ماه آگوست بود و یک هیئت عمانی نیز در ماه سپتامبر با مقامات جنبش انصارالله در صنعا دیدار کرد. از جمله موضوعاتی که مورد بحث قرار گرفتند شامل؛ امکان بازگشایی کامل فرودگاه بینالمللی صنعا و بندر حدیده (هر دو تحت کنترل کامل جنبش انصارالله هستند) و پرداخت دستمزد بخش عمومی در مناطق تحت کنترل جنبش انصارالله از طریق سهام درآمد نفتی یمن بود.
از زمان اجرای آتش بس با میانجیگری سازمان ملل در آوریل 2022، سطح خشونت در یمن و همچنین حملات پهپادی و موشکی انصارالله به خاک عربستان به طور قابل توجهی کاهش یافته است. اما از زمان انقضای آتش بس در اکتبر 2022، یمن در یک برزخ شکننده باقی مانده است. سازمان ملل در تلاش است تا آتش بس منقضی شده فعلی را به یک آتش بس رسمی جامع تبدیل کند، با این حال، طرفهای متخاصم یمن تاکنون از نشستن با هم بر سر میز مذاکره خودداری کردهاند. تلاشهای سازمان ملل به موازات تلاشهای دیپلماتیک عربستان سعودی انجام شده است.
هدف سعودیها قبل از هر چیز، تضمین یک توافق دوجانبه با جنبش انصارالله یمن برای تثبیت مرزها و جلوگیری از حملات احتمالی جدید علیه پادشاهی است. آتشبس عربستان و جنبش انصارالله میتواند به گشایش روند صلح یمن به رهبری سازمان ملل منجر شود. با این حال، هیچ یک از اعضای شورای ریاستی یا نمایندگانی از دولت مستعفی یمن در این گفتگوها دعوت نشدهاند. این امر نشان میدهد که عربستان سعودی اکنون به حل مناقشه در یمن عمدتاً از منظر مرزی نزدیک میشود، بنابراین میتوان گفت که عربستان در اهداف اولیه خود که شکست نظامی جنبش انصارالله و بازگرداندن دولت مستعفی یمن به قدرت بود، بازنگری کرده است.
گروهها و جنبشهای مورد حمایت عربستان در جنوب یمن
از آنجایی که عربستان سعودی متوجه شد که نمیتواند توازن قوا در شمال غربی تحت کنترل جنبش انصارالله را تغییر دهد، تمرکز استراتژیک آن به سمت جنوب تغییر کرده است. پادشاهی در حال تجدید نظر در استراتژی خود در مناطق جنوبی یمن برای گسترش نفوذ نظامی و سیاسی سعودی است و بنابراین با این اقدام اهرم قابل توجهی را که امارات متحده عربی از سال 2015 به ضرر ریاض ایجاد کرده است، به چالش میکشد. به عنوان مثال، عربستان سعودی از نیروهای «درع الوطن» (سپر ملی) که در ژانویه تحت رهبری رشاد العلیمی، رئیس شورای ریاستی، نزدیک به سعودیها، تشکیل شد، حمایت کرده و به آنها کمکهای مالی کرده است. تخمین زده میشود که درع الوطن نزدیک به 20 هزار جنگجنو دارد. عمده این جنگجویان از افراد قبیله «الصبیحه» استان لحج هستند. رشاد العلیمی نیروهای درع الوطن را به عنوان یگان ذخیره تحت نظارت مستقیم خود و خارج از کنترل وزارت دفاع دولت مستعفی یمن درآورده است.
نیروهای درع الوطن که ابتدا در حومه عدن (لحج و ابین) ایجاد شد، بعداً در چندین تیپ در استانهای جنوبی سازماندهی شدند و در وادی حضرموت، بخش شمالی و نفت خیز استان حضرموت در مرز عربستان سعودی مستقر شدند. درگیری بین نیروهای تحت حمایت عربستان و امارات در عدن و حضرموت در حال تشدید است. عدن هنوز تا حد زیادی توسط نیروهای حزام الامنی (کمربند امنیتی) تحت حمایت امارات متحده عربی که وابسته به شورای انتقالی جنوب است، کنترل میشود. در ماه آگوست نیروهای تحت حمایت امارات برای چند ساعت به کاخ ریاستجمهوری یورش بردند. علاوه بر این، شمال حضرموت، که هنوز در اختیار نیروهای دولت مستعفی یمن است و حداقل از نظر ظاهری توسط ریاض حمایت میشود، بارها توسط شورای انتقالی جنوب تهدید شده است.
شورای ملی حضرموت مورد حمایت عربستان در ماه ژوئن پس از برگزاری رایزنیهای تحت حمایت عربستان سعودی در ریاض برای جمع آوری رهبران قبایل و نظامی حضرمی تأسیس شد. این شورا به دنبال خودمختاری بیشتر برای استانداری حضرموت البته در چارچوب ملی است، بنابراین یک پلتفرم سیاسی را ارائه می دهد که مستقیماً با شورای انتقالی جنوب یمن در تضاد است. علاوه بر این، العلیمی در 25 ژوئن 20 پروژه توسعهای را با بودجه برنامه توسعه و بازسازی عربستان سعودی برای یمن در حضرموت راه اندازی کرد یکی از این پروژهها نوسازی گذرگاه مرزی الوداع با این کشور بود. العلیمی متعهد شد که یک فرآیند تمرکززدایی را در استان حضرموت آغاز کند تا «به طور مستقل امور مالی، اداری و امنیت آن را مدیریت کند»، رویکردی فدرال محوری که سعودیها عمدتاً ضد تجزیه طلب آن را قابل قبول میدانند.
فرصتهای از دست رفته
در مناطق جنوبی، عربستان سعودی نتوانست قدرت را از طریق گروههای مسلح و ادغام مجدد جنگجویان در بخش امنیتی رسمی به دست آورد، این امر تا حدی به دلیل عدم اجرای توافقنامه ریاض، که با میانجیگری عربستان سعودی در سال 2019 بین نیروهای طرفدار دولت و نیروهای طرفدار جدایی طلبی حمایت شده توسط امارات امضا شد، است.
علاوه بر این، عربستان سعودی علیرغم اعمال نفوذ قابل توجهی برای تأسیس شورای ریاستی در آوریل 2022، با توجه به تشتت فزاینده آن و غلبه اعضای قدرتمند تحت حمایت امارات، نتوانست از پتانسیل و نقش شورای ریاستی به طور موثری استفاده کند. بنابراین، اکنون به نظر میرسد پادشاهی دیگر نهادهای رسمی را در اولویت قرار نمیدهد و به جای آن از گروهها و جنبشهای نیابتی طرفدار سعودیها در یمن حمایت میکند و تصمیم به سازماندهی چنین گروههایی گرفته است. اکثریت مراکز شهری، سواحل و جزایر جنوبی، به استثنای استان «المهره»، در حال حاضر توسط گروههای مسلح و جنبشهای سیاسی تحت حمایت مستقیم یا نزدیک به امارات کنترل میشوند. ابوظبی با وجود خروج نیروهای اماراتی در سال 2019 و دستور موافقتنامه ریاض مبنی بر اینکه نظارت بر همه نیروها زیر نظر وزارت دفاع دولت مستعفی یمن باشد، در حفظ شبکه متحدان محلی خود، از مخا گرفته تا عدن و مکلا، موفق بوده است.
پیامدها
استراتژی جدید عربستان سعودی در یمن سه پیامد عمده دارد. اول؛ به طور غیرمستقیم نهادهای رسمی یمن را تضعیف میکند. حتی با وجود حمایت ریاض، دولت مستعفی یمن و شورای ریاستی از گفتگوهای دیپلماتیک با جنبش انصارالله کنار گذاشته شدهاند. همچنین ایجاد نیروهای نیابتی تحت حمایت عربستان سعودی در یمن، نهادهای رسمی و بخش امنیتی رسمی آن کشور را تضعیف میکند. دوم؛ گفتگوهای دوجانبه با جنبش انصارالله اهرمهای سیاسی بیشتری را در مقابل دولت مستعفی یمن برای آنها فراهم میکند، زیرا سعودیها به طور فزایندهای آنها را بهعنوان طرفهای اصلی گفتگو پذیرفتهاند.همچنین این اقدام به طور ضمنی اما قدرتمندی، موضع دولت مستعفی یمن را در مقابل جنبش انصارالله تضعیف میکند. سوم؛ این استراتژی باعث رقابت بیشتر بین عربستان سعودی و امارات در یمن میشود، زیرا آنها برای نفوذ در مناطق جنوبی رقابت میکنند.
برای اولین بار در دهههای گذشته، عربستان سعودی به جای اینکه با یمن بهعنوان «حیاط خلوط» یا گسترش حوزه داخلی آن برخورد کند، یمن را به عنوان یک موضوع سیاست خارجی با پیامدهای امنیتی مرتبط مورد بررسی قرار میدهد. این به احتمال زیاد به این دلیل است که ریاض دیگر قادر به تحمیل قواعد جدیدی برای بازی نیست، علاوه بر آن پادشاهی فاقد همدلی دیرینه در میان سیاستمداران و متحدان قبیلهای است بنابراین، مصالحه و نفوذ غیرمستقیم را انتخاب میکند و تلاش میکند تا دستاوردهای خروج نظامی خود از یمن را به حداکثر برساند. در حالی که این استراتژی ممکن است عقب نشینی ریاض از یمن را تقویت کند و در مقابله با نیروهای طرفدار امارات در مناطق خاص موفق شود، اما بعید است که با گرایشات جدایی طلبانه گستردهتر مقابله کند.
منبع: AGSIW