در 14 سپتامبر، یک هیئت از صنعا و تیمی از دیپلماتهای عمانی برای گفتوگو و ادامه مذاکرات دستیابی به آتشبس میان انصارالله و عربستان به ریاض رفتند که بالاترین سطح مذاکرات دو طرف در خاک عربستان محسوب میشد. در 20 سپتامبر، مقامات سعودی اعلام کردند که این دیدار “نتایج مثبتی” داشته است.
این مذاکرات پس از یک وقفه پنج ماهه نسبت به آخرین دور در مذاکرات صلح برگزار شد. به نظر می رسد مذاکرات اخیر امید بیشتری را برای آتش بس پایدار بین طرفهای اصلی ایجاد میکند که برای برقراری صلح پایدار در یمن ضروری است؛ اما نگرانیهایی وجود دارد که توافق نهایی صلح بین ریاض-صنعا، آغاز مجدد درگیریهای داخلی را به دنبال داشته باشد.
عملکرد جدید سعودی
در ریاض، هیأت انصارالله با شاهزاده خالد بن سلمان، وزیر دفاع عربستان سعودی دیدار کرد. وی برای خطاب نمایندگان حوثی به جای «حوثیها» یا «انصار الله»، از «هیات صنعا» استفاده کرد. به نظر میرسد که چنین اصطلاحاتی نشاندهنده عملکرد جدید ریاض است که به این نتیجه رسیدهاند، انصارالله واقعاً یک دولت را اداره میکند و بر تمایل فزاینده عربستان سعودی برای یافتن روشی برای زندگی مسالمتآمیز با نیروی قدرتمندی که عملاً قدرت را در شمال یمن به دست گرفته است، اشاره دارد.
به گفته الیزابت کندال، پژوهشگر جهان عرب بویژه یمن و استاد دانشگاه کمبریج، تغییر ادبیات سعودی و استفاده از عبارت «هیئت صنعا» قابل توجه است. وی میافزاید: حوثیها یا انصارالله مدتهاست که در رسانههای سعودی مورد توهین قرار میگیرند، بنابراین، به نظر میرسد حذف ادبیات توهین آمیز برای جلوگیری از خلل در مذاکرات و اجتناب از هرگونه تصور منفی از عربستان انجام شده است.
ابراهیم جلال، پژوهشگر اندیشکده خاورمیانه مستقر در واشنگتن در این باره میگوید: اهمیت نامگذاری جدید ناشی از جهتگیریهای جدید و پیشتفاهمها است که از جمله آنها میتوان به میل به بهبود فضای دیپلماتیک، ورق زدن صفحه تنشهای کامل به هر قیمتی، اعطای شناخت نمادین و تغییر تدریجی دیدگاههای عمومی اشاره کرد.
موانع توافق بر سر آتشبس انصارالله و عربستان
با وجود پیشرفتهای اخیر، حوثیها و سعودیها هنوز به آتش بس دائمی دست پیدا نکردهاند و کار بیشتری لازم است که حداقل در چهار موضوع حساس حل نشده باید انجام شود.
- موضوع پرداخت حقوق برای کارمندان بخش دولتی در شمال تحت کنترل انصارالله است. مناطق شمالی یمن تقریباً80 درصد از جمعیت یمن را در بر میگیرد. انصارالله خواهان پرداخت حقوق کارکنان بخش دولتی در مناطق تحت کنترل خوداست؛ اما دشمنان آنها نگران هستند که این پول به ماشین جنگی انصارالله کمک مالی کند. با این وجود، برخی ابهامات در مورد این تقاضای انصارالله وجود دارد، زیرا گاهی انصارالله مطالبات خود را به گونه ای طرح میکند که گویی آنها تمام معوقات پرداخت نشده را نیز میخواهند.
- موضوع دوم به توزیع درآمدهای ملی نفت و گاز یمن می پردازد. ظاهرا در این مورد، انصارالله سهمی را که مدتهاست خواستار آن بوده، به دست خواهد آورد. نبیل خوری، معاون سابق سفارت ایالات متحده در یمن که در حال حاضر پژوهشگر مرکز عرب واشنگتن دی سی است، گفت: اگر این خواسته انصارالله پذیرفته نشود، آنها اجازه نخواهند داد صادرات نفت و گاز صورت گیرد.
- سومین مسئله مربوط به درخواست حوثیها از سعودیها برای بازگشایی بدون محدودیت فرودگاه بین المللی صنعا و همچنین سایر فرودگاههای یمن و بنادر دریایی این کشور است. در حالی که این فرودگاهها و بنادردر سال گذشته به طور نسبی باز شدهاند. انصارالله خواهان بازگشایی کامل فرودگاه صنعا و پرواز به و از آن فرودگاه به کشورهای بیش از حد کنونی است.
- موضوع آخر مربوط به دسترسی انصارالله به منابع مالی در بانک مرکزی مستقر در عدن است. گفتگوها تاکنون به چگونگی اتحاد مجدد بانکهای مرکزی صنعا و عدن پرداخته است. انصارالله خواهان دسترسی آزاد به اطلاعات و منابع مالی مرتبط با یمن در این کشور و خارج از آن است.
به لطف مهارتهای بسیار عالی میانجیگر عمانی، به نظر میرسد که حرکت در بهبودی مذاکرات سرعت گرفته است. با این حال، با توجه به بی اعتمادی طولانی مدتی که بین حوثیها و سعودیها وجود دارد، احتمالاً این گفتگوها برای رسیده به توافق با کندی روبرو خواهد بود. اگرچه اعتمادسازی بین دو طرف نمیتواند یک شبه اتفاق بیفتد، اما توجه به این نکته مهم است که انصارالله، یک هیئت بلندپایه را به ریاض فرستاده است.
در این میان، حمله پهپاد انصارالله به مرز سعودی در 25 سپتامبر که منجر به کشته شدن حداقل سه سرباز بحرینی شد، ممکن است مذاکرات را به عقب براند. به گفته جلال، این حمله بخشی از تلاش حوثیها برای اعمال فشار برای کسب امتیازات بیشتر از عربستان و ورق زدن صفحه جنگ به هر قیمتی است. مهم است که در ادامه ببینیم، حوثیها چه زمانی حملات بیشتری را انجام میدهند و عربستان سعودی و امارات متحده عربی (امارات متحده عربی) چگونه ممکن است واکنش نشان دهند.
تصویر بزرگتر یمن
بسیاری از مناقشات دیگر در کشور یمن وجود دارد که علاوه بر آتش بس انصارالله و عربستان، حل آنها نیازمند تلاشی سخت است. اگر واقعاً توافق آتش بس انصارالله و عربستان محقق شود، صلح بین صنعا و سایر گروه های مسلح در یمن را تضمین نخواهد کرد. بسیاری از جوامع در یمن از این بیم دارند که حوثیها پس از امضای آتشبس احتمالی با ریاض، قدرت نظامی هولناک خود را به سمت آنها حرکت دهند.
به گفته کندال، موضوع این است که حوثیها با سعودیها به توافق رسیدهاند و نه با دشمنان و رقبای داخلی خود. اگر انصارالله دیگر با هیچ تهدید نظامی از سوی عربستان سعودی مواجه نباشد، این قدرت را دارد که از مزیتهای خود در داخل برای به دست آوردن قلمرو بیشتر، منابع بیشتر و قدرت سیاسی بیشتر استفاده کند.
در حال حاضر، هیچ دیدگاه داخلی مشترکی برای شکل آینده یمن، نه بین دولتهای صنعا و عدن و نه حتی بین اعضای اسماً متحد دولت مورد حمایت عربستان(اعضای شورای ریاستی) وجود ندارد. با این وجود، جناح بندی شدید احزاب و حرکتهای موجود در یمن، خطر جنگ داخلی یا ذوب شدن درگیری منجمد را بسیار بالا برده است.
جلال با تاکید بر این نگرانیها میگوید: در حالی که تلاشها برای پایان دادن به مناقشه یمن مورد استقبال قرار میگیرد، همه گروهها و احزاب سیاسی غیرحوثی یمن با توجه به ریشههای قبلی درگیریهای داخلی، از آینده نگران هستند.
گفتوگوهای جاری برای دستیابی به توافق آتش بس انصارالله و عربستان یک لایه مهم است؛ اما هنوز به پیچیدگی آنچه برای یمنیها اهمیت دارد، پرداخته نشده است. یمنیها باید به دنبال بهبود کیفیت، محتوا، طراحی و جامعیت هر توافق صلح باشند، زیرا در گذشته شاهد توافقات شکننده بودهاند.
شورای ضعیف و شکننده ریاستی مورد حمایت عربستان و همچنین امارات، از مذاکرات حوثیها و عربستان رسما کنار گذاشته شدهاند. الخوری میگوید که علائمی وجود دارد که بیانگر ناراحتی و اضطراب شدید ابوظبی از حذف خود است. این بدان معناست که توافق آتش بس احتمالی انصارالله و عربستان سعودی میتواند منجر به تحکیم قدرت انصارالله در شمال شود، در حالی که رژیمی به رهبری شورای انتقالی جنوبی تحت حمایت امارات که بر عدن و برخی از بخشهای جنوب یمن تسلط دارد، همچنان در ضعف به سر میبرد. در این شرایط، واضح است که امارات، پیمان حوثی-سعودی تحمیل شده بر تمام یمن را بدون موافقت آن نمی پذیرد .
در هر حال، آخرین دور مذاکرات که در ریاض با هیأت حوثی برگزار شد، راه را برای گفتگوهای فراگیر یمنی-یمنی برای ایجاد نقشه راه به سوی صلح گستردهتر در سراسر یمن هموار خواهد کرد؛ اما ترس این است که پس از خروج عربستان سعودی، جنگ داخلی یمن دوباره شعله ور شود. زمان نشان خواهد داد که آیا یک آتش بس میان انصارالله و عربستان، صنعا را به سمت امتیاز دادن به دیگر گروههای یمنی سوق میدهد یا به جنگ علیه آنها میپردازد.