این بحث شامل ساخت یک نیروگاه، یک پالایشگاه و یک کریدور راهآهن است که دو کشور ایران و قرقیزستان را به هم متصل میکند. این پروژهها بر چشماندازهای مشترکی که در سناریوی ژئوپلیتیکی منطقه ظهور میکند، تأکید مینماید.
اطلاعات پسزمینه
در 25 اکتبر 2023، محمد مخبر معاون اول رئیسجمهور ایران با عقیلبیگ جباروف نخستوزیر قرقیزستان در شهر بیشکک تشکیل جلسه داد. جباروف در چارچوب دیدار خود از ایران برای ساخت نیروگاه و پالایشگاه در مرزهای قرقیزستان درخواست حمایت کرد.
مخبر برای شرکت در بیست و دومین نشست شورای سران دولتهای سازمان همکاری شانگهای که در 26 اکتبر 2023 برگزار شد، در رأس یک هیئت عالی رتبه در آسیای مرکزی بود.
در میز مذاکره که وزرای نفت، راه و شهرسازی ایران نیز حضور داشتند، بحثها بر پیشبرد مذاکرات برای ساخت کریدور ریلی که قرقیزستان را از طریق ازبکستان و ترکمنستان به ایران متصل میکند، متمرکز شد.
سناریوی ژئوپلیتیک: چشمانداز همکاری آسیای مرکزی و ایران
سازمان همکاری شانگهای که در ابتدا برای هماهنگی تلاشها علیه تروریسم، جداییطلبی و افراطگرایی تأسیس شد، در حال تبدیلشدن به پلتفرمی برای توسعه مشترک منطقهای میان کشورهای عضو است. از اجرای پروژههای زیرساختی مختلف با مشارکت بازیگران اصلی اوراسیا حمایت میکند.
بیانیه صادر شده شورای سران کشورها در سازمان همکاری شانگهای در ژوئیه 2023 در دهلی نو، رسماً پیوستن ایران به این سازمان را تأیید کرد. این رویداد نشاندهنده نقطهای مهم در چشمانداز ژئوپلیتیک اوراسیا است که پیامدهای بالقوهای برای امنیت منطقهای، اتصال اقتصادی و پویایی قدرت جهانی دارد.
بیانیههای متعدد سازمان همکاری شانگهای بر جهان چندقطبی و موضعگیری علیه تحریمها که علیه جمهوری اسلامی ایران و تا حدی جمهوریهای آسیای مرکزی اعمال میشود، تأکید میکند.
در ابتدا، در پی ارزیابیهای گسترده ایالات متحده درمورد دخالت احتمالی قزاقستان و ازبکستان در کمک به روسیه برای دورزدن تحریمهای مربوط به درگیری اوکراین، با نظارت شدیدتری مواجه شدند. متعاقباً، در تابستان اخیر، قرقیزستان با تحقیق مشابهی مواجه شد. اگرچه جباروف تلاش کرد تا این اتهامات را رد کند؛ اما مجموعهای از تحریمهای ایالات متحده بر شرکتهای قرقیزستانی اعمال شد.
مذاکرات کنونی بین قرقیزستان و ایران بخشی از روندی است که رشد تجارت غیرنفتی بین تهران و آسیای مرکزی را نشان میدهد. ایران با ورود به سازمان همکاری شانگهای فرصتهای بیشتری را برای همکاریهای منطقهای پیدا میکند. ارزش تجارت غیرنفتی جمهوری اسلامی ایران و کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای حدوداً 37 میلیون تن کالا به ارزش 21 میلیارد و 736 میلیون دلار است که در شش ماهه نخست سال مالی جاری (29 اسفند تا 31 شهریور) 10 درصد افزایش داشته است.
علاوه بر این، تقاضای قرقیزستان برای خدمات فنی و مهندسی از ایران نشان میدهد که چگونه این کشور خاورمیانه، علیرغم سالها تحریم و مشکلات ناشی از آن در کسب دانش در بخشهای مختلف و جذب سرمایهگذاری، توانسته است خودکفایی صنعتی خود را توسعه دهد.
در این چارچوب، توجه ویژهای به توسعه شبکه برق داده میشود. در حال حاضر شبکه برق ایران به کشورهای عراق، آذربایجان، ارمنستان، ترکمنستان، افغانستان، پاکستان، قطر و روسیه متصل است.
اگرچه گسترش بخش هستهای ایران نگرانیهایی را در جامعه بینالمللی ایجاد کرده است، اما بخشی از این برنامه هدف غیرنظامی نیز داشت. برنامه هستهای ایران میتواند در داخل برای تأمین نیاز برق مناطق روستایی مفید باشد؛ زیرا دولت ایران در حال سرمایهگذاری در مناطق محروم روستایی است. در سطح منطقهای، برنامه هستهای ایران میتواند ایران را نهتنها از طریق صادرات نفت و گاز، بلکه در زمینه برق نیز تبدیل به قطب انرژی منطقه کند.
آخرین پیشرفت در این زمینه مربوط به اتصال شبکههای برق ایران و قطر از طریق یک خط انتقال زیردریایی است که جایگاه ایران را در تولید و توزیع برق در منطقه ارتقا میدهد.
هدف دولت رئیسی، تخصیص منابع به زیرساختها و پیشرفتهای فناوری مخصوصاً در حوزه تولید برق و هوا و فضاست. این امر مستلزم تعامل بیشتر با موضوعات مرتبط با انرژی در منطقه آسیای مرکزی است که در راستای چرخش گسترده به سمت شرق در رویکرد استراتژیک ایران است. درحالیکه ایران درها را برای گفتوگو درباره برجام باز نگهمیدارد، همزمان اولویتهای اصلی سیاست خارجی خود را بهویژه در تعاملات دیپلماتیک خود با پادشاهیهای خلیجفارس و جمهوریهای آسیای مرکزی دنبال میکند.
نتیجه
منابع طبیعی فراوان و موقعیت استراتژیک ایران در منطقهای که اهمیت تجاری فوقالعادهای دارد در کنار چشمانداز ژئوپلیتیکی در آسیای مرکزی، دلیل قانعکنندهای برای افزایش همکاری بین ایران و آسیای مرکزی است.
عضویت مشترک در پلتفرمهایی مانند سازمان همکاری شانگهای زمینه را برای همکاری هموارتر میکند. علاوه بر این، مشارکت ایران در تجارت آزاد اتحادیه اقتصادی اوراسیا که شامل قزاقستان و قرقیزستان میشود، پایههای مشارکتهای اقتصادی و استراتژیک را بیشازپیش تقویت میکند.
پیوندهای تاریخی بین چندین کشور آسیای مرکزی و ایران که ریشه در میراث مشترک آنها در دوران امپراتوری ایران دارد، جزء حیاتی این چشمانداز در حال تحول است. علاوه بر این، کشورهای ترکزبان در حال حاضر روابط مستحکمی با یکی دیگر از کشورهای شیعه، یعنی آذربایجان برقرار کردهاند و همگی در کنار ایران عضو سازمان همکاری اسلامی هستند. این ارتباطات به یک چارچوب منطقهای کمک میکند که از مجاورت جغرافیایی صرف فراتر میرود.
علاوه بر این، آسیای مرکزی از لحاظ تاریخی موقعیت حساسی را در فضای حیاتی (لبنسراوم) روسیه دارد و از طرفی به کانون سرمایهگذاریهای قابلتوجه چین تبدیل شده است. روابط روبهرشد ایران با روسیه، همراه با توافقات اخیر با چین، پتانسیل همسویی منطقهای را نشان میدهد. این همسویی میتواند نشاندهنده افزایش نارضایتی از تحریمهای غرب بر روسیه، ایران و چین باشد که به طور غیرمستقیم بر اقتصاد آسیای مرکزی تأثیر میگذارد.
باتوجهبه تأثیر متقابل این پویاییهای ژئوپلیتیکی، برای جهان غرب ضروری است که سیاستهای خود را بهدقت تنظیم کند. ایجاد تعادل بین اعمال تحریمها با حفظ روابط مثبت با کشورهای دارای اهمیت استراتژیک بسیار مهم است. این کشورها نهتنها نقش محوری در ثبات منطقهای ایفا میکنند؛ بلکه برای منافع غرب نیز اهمیت قابلتوجهی دارند. یک رویکرد محتاطانه در دیپلماسی لازم است تا جهان غرب بتواند با زمینهای ژئوپلیتیکی در حال تحول سازگار شود و همزمان با حفظ ثبات بینالمللی، همکاریهای سودمند دوجانبه را ارتقا دهد.
بااینوجود، برای ایران، رهایی از تحریمها همچنان یک موضوع مهم است، اگرچه روال فزاینده انجام تجارت با ارزهای محلی بهجای دلار، برخی از تأثیرات این ابزارهای غربی را بر کشورهای اوراسیا تغییر میدهد.
منبع: Specialeurasia