ژئوپلیتیک منطقه تجاری – صنعتی انزلی اهمیت اقتصادی بسیاری به این منطقه بخشیده است. این منطقه واقع در شمال ایران، در آستانه ظهور بهعنوان یک پیوند لجستیکی و صنعتی محوری است که ارتباطات یکپارچه بین بازار ایران و کشورهای همسایه و همچنین اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا، کشورهای مشترکالمنافع، کشورهای مستقل و سازمان همکاری شانگهای را تسهیل میکند.
گزارشهای اخیر رسانههای ایران بر اهمیت این منطقه تجاری در کنار سایر مناطق آزاد تجاری و صنعتی در سراسر کشور بر تحقق برنامه بلندپروازانه اقتصادی تهران تأکید دارد. هدف این ابتکار راهبردی تنوع بخشیدن به جریانهای درآمدی و صادراتی ایران و در نتیجه کاهش اتکای ایران به بخش بیثبات نفت است.
این گزارش به ارزیابی اهمیت استراتژیک منطقه تجاری – صنعتی انزلی، با ارزیابی جامع از موقعیت برتر، استراتژی کلان اقتصادی تهران و نقش جداییناپذیر آن در چشمانداز وسیعتر ژئوپلیتیک منطقه اختصاص دارد.
منطقه تجاری – صنعتی انزلی: اطلاعات پیشینه
علیرضا جهانگیری دستیار وزیر امور خارجه در امور دریای خزر اخیرا از منطقه تجاری – صنعتی انزلی بازدید و با نمایندگان این منطقه دیدار کرد.
جهانگیری بر نقش مهم منطقه انزلی در پیوند ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، سازمان همکاری شانگهای و سازمان همکاری اقتصادی (اکو) تأکید کرد.
وی همچنین از طرح در دست اقدام سازمان منطقه آزاد انزلی برای ایجاد مناطق آزاد مشترک با کشورهای حاشیه خزر استقبال نمود. منطقه آزاد انزلی در سالهای اخیر تفاهمنامههای متعددی را با مناطق ویژه اقتصادی آکتائو، لوتوس و دوبنا قزاقستان امضا کرده است تا الگویی برای همکاری مشترک ترسیم کند.
حجتالله عبدالملکی، دبیر شورایعالی مناطق آزاد ایران، با بیان اینکه ۷۰ درصد ترانزیت کشور به لطف مناطق آزاد تجاری و مناطق ویژه اقتصادی انجام میشود، اشاره کرد که 94 منطقه آزاد تجاری و ویژه اقتصادی در سراسر کشور ایجاد شده است.
مناطق آزاد تجاری و مناطق ویژه اقتصادی ایران بهعنوان محرکهای محوری اقتصاد کشور مطرح شدهاند که نمونه آن سهم قابلتوجه آنها در صادرات غیرنفتی است. این مناطق یکسوم کل صادرات غیرنفتی را بهخود اختصاص داده و دستاورد مهمی را ثبت کردهاند.
در حال حاضر، بیش از 2500 شرکت در این مناطق فعالیت میکنند و بیش از 7000 شغل به طور مستقیم ایجاد شده است که نشاندهنده اهمیت آنها در ایجاد فرصتهای شغلی و تقویت فعالیتهای اقتصادی است.
آغاز به کار مناطق آزاد تجاری در ایران به سال 1990 برمی گردد که پاسخی به کاهش درآمد نفتی کشور در سال قبل از آن بود. این اقدام استراتژیک با هدف تنوع بخشیدن و ارتقای صادرات غیرنفتی و در نهایت تقویت تاب آوری اقتصادی کشور انجام شد.
در ابتدا دو منطقه تجاری آزاد در کیش و قشم ایجاد شد. متعاقباً، پنج منطقه آزاد تجاری دیگر بر مناطق آزاد تجاری اضافی گردید که هرکدام حائز موقعیت استراتژیک برای به حداکثر رساندن مزیتهای منطقهای مربوط به خود هستند. منطقه چابهار در جنوب شرقی استان سیستان و بلوچستان، منطقه اروند در جنوب غربی استان خوزستان، منطقه انزلی در شمال استان گیلان و مناطق ارس و ماکو در استانهای آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی.
ژئوپلیتیک منطقه تجاری – صنعتی انزلی
منطقه آزاد تجاری – صنعتی انزلی در موقعیت استراتژیک دریای خزر بهعنوان دروازه محوری برای روابط تجاری ایران با همتایان شمالی خود بهویژه روسیه عمل میکند.
بندر انزلی بهعنوان یک گره حیاتی در کریدور حملونقل بینالمللی شمال – جنوب (INSTC) نقش مهمی را برای تهران در تسهیل انتقال و ترانزیت کارآمد کالا بین کشورهای آسیای شرقی و اروپا ایفا میکند.
مزیت جغرافیایی این منطقه، آن را بهعنوان محوری در عملیات لجستیک و تجاری منطقهای قرار میدهد. علاوه بر این، نزدیکی بندر انزلی به رشت، مرکز استان گیلان، انزلی را بهعنوان یک مقصد گردشگری برجسته در ایران تبدیل کرده است.
با استفاده از این نقاط قوت ذاتی، در سال 2005، دولت ایران منطقه آزاد تجاری – صنعتی انزلی را با وسعت اولیه حدود 3200 هکتار تأسیس کرد.
متعاقباً، در سال 2014، وسعت منطقه به 8609 هکتار افزایش داده شد. تمرکز اصلی منطقه بر تقویت رشد صنعت حملونقل، افزایش تجارت و خدمات تجاری، تقویت بخش گردشگری، و پیشرفت صنایع فرآوری، کشاورزی و سازگار با محیط زیست است.
این منطقه شامل دو بخش جغرافیایی متمایز است. بخش شرقی که در مجاورت تالاب انزلی قرار دارد، عمدتاً شامل تأسیسات بندری و گمرکی، یک شهرک صنعتی و مناطق منابع طبیعی است.
برعکس، بخش غربی شامل امکانات گردشگری و تفریحی و زمینهای کشاورزی است که عمدتاً به کشت کدو و باغات اختصاصدادهشده است. مساحت این بندر 2.68 هکتار است که دارای 10 اسکله مکانیزه با ظرفیت ترکیبی 50 هزار تن است.
با راهاندازی قریبالوقوع بندر کاسپین بهعنوان بندر نسل سوم با 22 پست اسکله با ظرفیت خیره کننده 11 میلیون تن، منطقه آزاد تجاری – صنعتی انزلی به قطب محوری لجستیکی منطقهای، انبارداری، توزیع و توسعه صنایع دریایی تبدیل خواهد شد.
همانطور که محمدولی روزبهان، مدیرعامل سازمان منطقه آزاد انزلی تأکید کرد، توسعه این منطقه آزاد در راستای تمایل دولت برای توسعه روابط با اتحادیه اقتصادی اوراسیا است.
شمال کشور در کنار زیرساختها و بسترهای مناسب برای هر نوع سرمایهگذاری مولد، تجاری، گردشگری و ترانزیتی ممکن است به فرصتی برای سرمایهگذارانی تبدیل شود که علاقهمند به سرمایهگذاری در مرکز لجستیکی مرتبط با روسیه و اتحادیه اوراسیا هستند.
این منطقه آزاد در کریدور بینالمللی شمال – جنوب (INSTC) که خلیجفارس و شرق آسیا را از طریق ایران و روسیه به اروپا متصل میکند، قرار دارد و به بنادر آستاراخان و لاگان در روسیه، کراسنوودسک در ترکمنستان، آکتائو در قزاقستان و باکو در آذربایجان و همچنین فرودگاه بینالمللی راش و بزرگترین ذخایر نفت و گاز دریای خزر نزدیک است.
نتیجه
ایران از مناطق آزاد تجاری، اقتصادی و صنعتی بهعنوان ابزاری کلیدی برای بهبود اقتصاد و کاهش وابستگی به بخش نفت و گاز استفاده میکند. این مناطق ویژه قبلاً توانایی خود را در جذب سرمایهگذاری و جلبتوجه شرکای تجاری منطقهای ایران نشان دادهاند.
مناطق آزاد نشاندهنده چرخش تهران به سمت شرق هستند، زیرا مذاکرات وین نتوانست توافق برجام را احیا کند. ایران تمایل خود را برای تأمین نیازهای گاز طبیعی اروپا نشان داده است، اما اکنون بدون انتظار اقدامی از سوی بروکسل، اقدامات پیشگیرانهای را برای مقابله با چالشهای اقتصادی خود انجام میدهد. این مناطق ویژه در جذب سرمایهگذاری و ایجاد فرصتهای شغلی مؤثر هستند.
موقعیت استراتژیک ایران یک مزیت قابلتوجه است. این کشور میتواند بهعنوان پلی بین جنوب شرق آسیا و اروپا از یک سو و خلیجفارس و روسیه از سوی دیگر باشد. ایران به آبهای عمیق خلیجفارس با بندرهای متعدد و دریای خزر دسترسی دارد.
جنبه مهم دیگر، توافق جمهوری اسلامی با اتحادیه اروپا و عضویت در سازمان همکاری شانگهای و بریکس است. حضور فعال در این سازمانها نهتنها بسترهای متعددی را برای مذاکره در مورد توافقهای تجاری برای تهران فراهم میکند، بلکه ثبات و اعتبار ایران را نزد سایر اعضا افزایش میدهد. این موضوع به ایجاد اعتماد در بین سرمایهگذاران بالقوه آینده کمک میکند.
این کشور نقش مهمی برای کشورهای حاشیه خزر ایفا میکند، زیرا کشورهای آسیای مرکزی به استفاده از بنادر ایران برای واردات کالاهای هندی در چندین نوبت ابراز تمایل کردهاند. علاوه بر این، بهبود ارتباط بین بنادر دریای خزر نهتنها میتواند به نفع کشورهای ساحلی باشد، بلکه به ثبات منطقه و کاهش تنشهای مربوط به مناطق مورد مناقشه در دریای خزر کمک میکند.
درحالیکه اروپا فعالانه از اقتصاد ایران حمایت نمیکند یا به دنبال تقویت نفوذ منطقهای خود نیست، بروکسل به طور بالقوه میتواند از کاهش تنش در دریای خزر به نفع خود استفاده کند و در آینده از بنادر و مناطق آزاد تجاری خزر برای پیگیری منافع اروپا بهرهمند شود.
ابتکارات راهبردی ایران در قالب مناطق آزاد تجاری، اقتصادی و صنعتی، در کنار موقعیت ژئوپلیتیکی و مشارکت در سازمانهای بینالمللی، نشاندهنده تلاش این کشور برای تنوع بخشیدن به اقتصاد و ایفای نقش مهم در تجارت منطقهای است که به طور بالقوه فرصتهایی را برای ایران به ارمغان میآورد.
منبع: specialeurasia