روند گذار و انتقال قدرت در کویت پس از درگذشت شیخ نواف الصباح، به آرامی و بیدردسر انجام شد؛ و ولیعهد، شیخ مشعل الاحمد الصباح، به مقام امیری رسید؛ شیخ مشعل سال 1400 درپی بیماری سلف خود، عملاً حکومت را به دست گرفت؛ با این حال، او با انبوهی از مشکلات انباشته از سالهای گذشته مواجه است.
شیخ مشعل 83 ساله، درحالی روز 16 دسامبر به عنوان هفدهمین امیر کویت، قدرت را به دست گرفت، که علیرغم ثبات نسبی در سیاست خارجی، وضعیت داخلی این کشور اما به ویژه درپی کشمکشهای پیاپی میان دولت و پارلمان با چالشهایی جدی مواجه است.
از همین رو بود که شیخ مشعل، در همان روز نخست، یعنی مراسم سوگند در پارلمان، به اصطلاح عامیانه، «گربه را دم حجله کشت» ؛ و به انتقاد شدید از این وضعیت بین دولت و پارلمان پرداخت. شیخ مشعل که بخش عمده دوره حرفهای خود را در نهادها و مأموریتهای امنیتی و دفاعی کویت گذرانده است، دوره حکومت خود را «دوره اصلاحات و توسعه» نامید.
بر همین مبنا، شاید بتوان «ثبات سیاسی» را مهمترین چالش پیشروی دوره شیخ مشعل نامید؛ کویت، به عنوان کشوری سنتگرا تحت حاکمیت خاندان «الصباح»، از سال 1962 نظام پارلمانی را برگزیده است؛ با این حال، این کشور از آن زمان، بارها شاهد انحلال پارلمان و متعاقباً برگزاری انتخابات بوده است؛ این روند، طی سالهای گذشته، به اوج خود رسید؛ به گونهای که کویت سال 2023 شاهد تشکیل پنج دولت بود؛ همچنین در دوره حدود سه ساله شیخ نواف نیز، 8 دولت تشکیل شد و سه انتخابات پارلمانی برگزار گردید.
پارلمان کویت برخلاف نهادهای مشابه در دیگر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، از نفوذ بسیار بالایی برخوردار است. مداخله شیخ مشعل در اختلافات پارلمان و دولت در سال 2022 ، به انحلال پارلمان، برگزاری انتخابات و تعیین نخستوزیر جدید انجامید. او همزمان اعلام کرد که قصد دخالت در انتخابات یا تعیین رئیس پارلمان را ندارد؛ که با استقبال گسترده مخالفان مواجه شد.
اگرچه آن انتخابات در ماه مارس 2023 از سوی دادگاه قانون اساسی ابطال شد، اما انتخابات بعدی در ژوئن گذشته، پیروزی اکثریت نمایندگانی را به همراه داشت که خود را «اصلاحطلب» مینامیدند.
برخی کارشناسان، این بیثباتی و تنش پیوسته میان دولت (که اعضای آن با فرمان امیر منصوب میشوند) و پارلمان (که با انتخابات مشخص میشوند) و نیز تنش در خود پارلمان را، ناشی از حضور مخالفان حکومت در این نهاد موسوم به «مجلس الامة» میدانند. اعضای دولت همواره در معرض انتقادات گسترده، استیضاح و سؤال نمایندگان پارلمان ( به ریاست احمد السعدون) قرار داشتهاند.
بنابراین یکی از دغدغههای امیر جدید، ساماندهی خود حاکمیت، نهادهای حاکمیتی و مدیریت کشور است؛ و شاید به همین دلیل بود که تشکیل دولت جدید، با یک سنتشکنی همراه شد؛ و آن این که، برای نخستین بار در تاریخ سیاسی این کشور، سکان وزارت امور خارجه، به فردی خارج از دایره خاندان حاکم (عبدالله الیحیا) سپرده شد.
این بیثباتی سیاسی بالتبع، به بحران در دیگر بخشها از جمله اقتصاد در کشوری منجر شده، که یکی از بزرگترین صادرکنندگان نفت جهان به شمار میرود؛ و نوعی رکود اقتصادی را در این کشور ثروتمند رقم زده است.
این شرایط، همچنین اصلاحات مورد نیاز اقتصاد نفتی کویت، ازجمله تنوعبخشی منابع را با تأخیر روبرو کرده؛ و کویت از دیگر اعضای شورای همکاری عقب افتاده است؛ کویت به عنوان یکی از گرمترین نقاط کره زمین، اما همچنان وابستگی شدیدی به نفت دارد.
اقتصاد کویت همچنین از هزینههای دولتی تورمزا و بروکراسیهای افراطی رنج میبرد؛ به گونهای که بودجه 2023-2024 این کشور، بیش از 86 میلیارد دلار را به هزینههای دولتی، تخصیص داده؛ که 80 درصد آن، مربوط به حقوق خدمات شهروندی و یارانه دولتی است.
بنابه گزارش چندماه پیش صندوق بینالمللی پول، بهبود اقتصادی در کویت اگرچه ادامه دارد، اما با چالشهایی عمده روبروست؛ رشد تولید ناخالص داخلی این کشور، با کندی همراه است؛ و پیشبینی شده در سال 2023 به تنها 0.1% برسد؛ این درحالی است که سال 2022 این رقم 8.2% بود. عامل اصلی این روند نیز کاهش تولید نفت عنوان شده است.
تقریباً همه تحلیلگران اتفاق نظر دارند که کویت دارای ثروت و ذخایر مالی و ارزی بسیار هنگفتی است؛ که اگرچه باعث شده مثلاً بدهی خارجی بسیار ناچیزی داشته باشد، اما بحران سیاسی بین دولت و پارلمان، همچنان معضلی دست و پاگیر برای استفاده از این منابع در جهت اصلاحات و پیشرفت اقتصادی و توسعه دیگر حوزهها به شمار میرود.
از فضای داخلی که بگذریم، در بخش منطقهای، حفظ روابط قوی با عربستان سعودی، یکی از برجستهترین پروندههای سیاسی روی میز امیر جدید کویت به شمار میرود؛ امری که با نخستین تماس خارجی شیخ مشعل، که با سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه و محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی بود، به وضوح نمایان شد.
در واقع، کشوری کوچک (17.818کیلومترمربع) با جمعیت کم (4 میلیون نفر/ که تنها 1.4 میلیون آنها کویتی هستند)، و البته ثروت هنگفت، نیاز به شرکای قوی، راهبردی و بازدارنده دارد؛ که در این زمینه مسلماً از نگاه بسیاری، عربستان سعودی، نخستین گزینه برای کویت به شمار میرود؛ اگرچه شورای همکاری خلیج فارس نیز یک عنصر سیاسی، نظامی و تجاری مهم دیگر، برای تضمین بقای کویت است. کویت که روابط نزدیکی نیز با کشورهای غربی، و به طور مشخص ایالات متحده دارد، همانند گرایش اخیر دیگر کشورهای منطقه، و حاشیه خلیج فارس، نگاه به شرق -چین- را نیز در دستور کار قرار داده است؛ و انتظار میرود این روند در دوران شیخ مشعل شتاب گرفته و گسترش یابد.
بحران آبراهه «خور عبدالله» و ترسیم خط مرزی با عراق، و نیز تنش بر سر میدان گازی آرش/الدُرّه با ایران، نیز از دیگر چالشهای پیشروی دوران حاکمیت شیخ مشعل الصباح هستند؛ اگرچه این مسائل به طور چشمیگری تحت تأثیر روابط قدرتهای بزرگ منطقه (مانند ایران، عربستان) قرار دارند.
نویسنده: مهدی کمالی